Hoge koorts na tekenbeet

1 januari 1970, 00:00 Nieuws
“Ik dacht dat de thermometer stuk was.” Gunda Brunotte kon haar ogen niet geloven. Friso’s lichaamstemperatuur was boven de veertig graden. Een andere thermometer gaf dezelfde uitslag, dus het was echt zo. “Ik zag wel dat hij er versuft en met hangend hoofd bij stond, maar hier schrok ik echt van.” Dierenarts Heere Schols was snel ter plaatse. Omdat bij Friso veel darmgeluiden te horen waren, dacht de arts aanvankelijk aan koliek.

Paraffine en pijnstillers brachten echter geen verlichting, de koorts bleef hoog. Dat deed ineens een belletje rinkelen. “Ameland heeft een actieve tekenpopulatie”, weet Heere Schols. “Ik kwam in 1985 op het eiland, maar mijn voorganger werd daarvoor al geconfronteerd met zieke, jonge koeien. Die bleken babesiose te hebben, een aandoening veroorzaakt door een (teken)parasiet die zich in de rode bloedcellen nestelt. In bloedpreparaten van rundvee uit 1971 werd echter ook een andere parasiet gezien. Pas later, toen er DNA-technieken beschikbaar waren voor determinering, bleek dat het om Anaplasma Phagocytophilum ging.”

Bloedmonster

Vijf jaar geleden werd Schols bij een zieke jaarling geroepen. Het paard was sloom, leek wel dronken als ermee werd gewandeld en had een temperatuur van 40,7 graden. “De darmen lagen stil en de pols was 60. Bij mij gingen alle signalen op rood, maar ik begreep er niets van, want ik herkende het ziektebeeld niet”, vertelt Schols. Hij stuurde een bloedmonster op naar de Faculteit Diergeneeskunde in Utrecht en diende hij het paard een breed spectrum antibioticum toe. “Tegen de middag was de hartslag lager, de darmen kwamen op gang en de koorts nam af.” Kort daarna belde het laboratorium. In het bloedmonster was anaplasma gevonden.

Anaplasma is een protozoa, een eencellig organisme, dat een teken als gastheren gebruikt. Bijten teken zoogdieren voor een bloedmaaltijd, dan kan de parasiet worden overgebracht. Na één tot veertien dagen kunnen zich ziekteverschijnselen voordoen. Lang niet alle geïnfecteerde dieren worden merkbaar ziek. Gebeurt dat wel, dan krijgt het paard hoge koorts. Andere symptomen zijn spierpijn, ataxie, zwelling van de achterbenen of geelzucht van de slijmvliezen. Het is mogelijk dat na één tot drie weken spontaan herstel optreedt, maar anaplasmose kan ook dodelijk zijn.

Koortspieken

De jaarling werd behandeld met oxytetracycline en knapte helemaal op. Nadien kreeg Schols nog een paar paarden met verdachte symptomen die hierop leken. Dat het weer anaplasmose betrof, kon hij niet hardmaken. “Ik heb ze behandeld als zodanig en ze zijn genezen. Maar lang niet alle eigenaren willen bloedonderzoek laten doen in verband met de kosten. Dus dan weet je niet zeker of het dat is geweest.”

Geconfronteerd met de zieke Friso leek het Schols een overduidelijk geval. “Hij had koortspieken tot wel 40,8 graden. En hij had inderdaad wel eens een teek gehad. Die zitten hier namelijk overal in de weiden en langs de paden waar wordt gereden.” Omdat Gunda ook graag wilde weten wat er aan de hand was, werd er bloed afgenomen.

De uitslag liet niet lang op zich wachten, het was inderdaad anaplasmose. Opnieuw deden de antibiotica zijn werk. Friso was in drie dagen koortsvrij. “Ik heb hem in het begin even aan de hand laten stappen, maar dat was geen succes. Hij was zo ataxtisch dat hij bijna omviel. Maar naarmate hij opknapte, ging het steeds beter.” Na twee weken aan de hand stappen, begon Gunda met ritjes onder het zadel. Ze liet Friso zelf aangeven wanneer hij toe was aan meer. “De oortjes gingen er weer op en hij werd steeds frisser.” Na drie weken bleken zijn bloedwaarden normaal en kon de training worden hervat.

Puntbloedingen

Schols legt uit dat het een raadsel is waarom sommige paarden ziek worden van anaplasma en andere niet. Hij is ervan overtuigd dat veel meer paarden positief testen op anaplasma. “Bij rundvee betreft het vaak jonge dieren die ziek worden, dus dan zou je denken dat de afweer misschien nog niet is ingesteld op de parasiet.”

Hij geeft aan dat het wel noodzakelijk is om de dierenarts erbij te halen, ook al is van anaplasmose bekend dat het spontaan kan genezen. “Je weet nooit zeker wat er aan de hand is en hele hoge koorts houdt een paard niet zo lang vol. Bij anaplasmose ontstaat een tekort aan bloedplaatjes, die een rol spelen bij de stolling. Dat kan voor ernstige problemen zorgen in het lichaam. Bij Friso waren door het tekort aan bloedplaatjes in het bloed al puntbloedingen te zien in de slijmvliezen van de mond. Het vervelende is dat de parasiet zich nestelt in de witte bloedcellen. Dat ís het immuunsysteem. Je moet je voorstellen dat de vijand zich al in de afweer bevindt. Dat kan tot groot alarm en overspannen reacties in het lichaam leiden.”

Opnieuw oplaaien

Van anaplasma is bekend dat het zich in het lichaam kan verbergen, om plotseling de kop op te steken. De jaarling die Schols eerder behandelde, vertoonde twee jaar later opnieuw de verschijnselen. “Dat was in december, dus dan verwacht je geen beet van teken. Van een herinfectie is dus waarschijnlijk geen sprake. Het wijst erop dat het opnieuw oplaait.” Na behandeling was het probleem wederom verholpen.

Schols legt uit dat Friso voor zover hij weet niet op Ameland is opgegroeid. “Hij heeft dus in zijn jeugd geen contact gehad met anaplasma. Bij een infectie op jonge leeftijd blijft er in het lichaam een ‘geheugen’ bestaan, zodat het afweersysteem snel kan reageren bij een herinfectie. Dat is ook de reden dat we bij oudere dieren geen problemen zien.”

Bestrijding

Er leven steeds meer geïnfecteerde teken in natuurgebieden. Hoe kun je je paard ertegen beschermen? “Dat is lastig”, zegt Schols. “Ik weet dat er wel eens paarden met Frontline worden ingesprayd, maar dat middel is niet voor hen geregistreerd en het werkt niet afdoende. Permethrin als werkzame stof is beter, maar er zijn geen in Nederland goedgekeurde middelen voor paarden op de markt die dit bevatten. Onder de merknaam ‘Tectonik Pour On’ bestaat een opgietmiddel dat door de faculteit in Utrecht is getest voor gebruik tegen de vliegjes die staart- en maneneczeem veroorzaken. Het werkt goed bij paarden, maar het is alleen geregistreerd voor runderen.

Het loont wel de moeite om je paard na een rit op teken te controleren. Hoe eerder je ze weghaalt, hoe minder kans dat ze anaplasma overbrengen.” De dierenarts ziet overigens meer in het opbouwen van de afweer op het juiste moment. “Dat we er met rundvee tegenwoordig minder problemen mee hebben, komt door enkele beheersmaatregelen. Bijvoorbeeld door ervoor te zorgen dat jonge dieren langzamerhand in aanraking komen met geïnfecteerde teken. Door een geleidelijke infectie kan het afweerapparaat immuniteit opbouwen en dan ontstaan er geen ziekteverschijnselen. Die treden namelijk op bij een te zware infectie ineens.”

Bron: Bit 226