Ronkende motor: een kijkje in het paardenhart

13 februari 2015, 00:00 Nieuws

Een paard kan met zijn ene pk een topsnelheid halen van 65 kilometer per uur. Een Ferrari met 620 pk kan 330 kilometer; dat is slechts een halve kilometer per uur per pk. Maar als het om het hart gaat zijn paarden en auto’s wel vergelijkbaar, vindt dr. Inge Wijnberg, internist bij de Universiteitskliniek voor Paar- den van de faculteit Utrecht. “Het hart is een pomp met buizen en kleppen, net als de cilinder van de auto en zowel het paard als een auto kunnen nog even doorlopen op een ‘kapotte’ cilinder, maar zullen geen races meer winnen.” Het kan ook even duren voordat eigenaren in de gaten hebben dat er iets mis is met de ‘motor’, vooral omdat vreemde ‘rammeltjes’ en ‘tikjes’ vaak niets betekenen. “Ook sommige paarden hebben een ronkende motor.”

[row][two]

[panel]

Enorm hart

Eclipse, een van de beroemdste renpaarden ooit, had een hart van 6,4 kg, zo bleek uit zijn autopsie in 1789. Secretariat, het beroemde renpaard waar Disney een film over maakte, omdat hij met overmacht de Triple Crown won, is in de merrielijn verwant met Ecplise. Blijkbaar erfde hij het vergrote hart. Toen Secretariat in 1989 overleed, voerde dr. Thomas Swerczek, hoofd pathologie van de Universiteit van Kentucky, de autopsie op ‘Big Red’ uit. Het hart werd niet gewogen. “We stonden er verbouwereerd in stilte naar te kijken. We konden het niet geloven. Het hart was perfect. Het was een enorme motor”, aldus Swerczek. Hij voerde later ook de autopsie uit op Sham, de grootste tegenstander van Secretariat. Swerczek woog dit hart wel, het woog maar liefst 8,2 kilo. Uitgaande van de vergelijking van de beide harten, concludeerde Swerczek dat Secretariats hart vermoedelijk maar liefst tien kilo woog.

[/panel]

[/two][two]

Sputteren

Het liefst hoor je een regelmatig geluid van de ‘motor’ komen. Dat gaat bij paarden niet altijd op. Vooral in rust kunnen zij namelijk een wat onregelmatige hartslag hebben. Dat komt zelfs bij vijftien tot achttien procent van de paarden voor en wanneer je de hele dag een hartfilmpje (ECG) zou maken, kan dit percentage nog veel hoger liggen. Meestal betekent dit niets. “Sommige onregelmatigheden horen bij het paard en geven geen probleem”, zegt Wijnberg. “Andere onregelmatigheden zijn bij het ene paard geen probleem, maar bij het andere wel en je hebt stoornissen die altijd pathologisch, een ziekte dus, zijn.”

De goedaardige onregelmatigheden in de hartslag verdwijnen vaak als een paard aan het werk wordt gezet of in de weide een sprintje trekt. Het hart gaat volgens Wijnberg dan over ‘tot de orde van de dag’.

[/two][row]

En hoe. Het paardenhart kan binnen enkele seconden van 24 slagen in rust naar een hartslag van 240 slagen per minuut over- gaan. De onregelmatigheid is soms wel weer even te zien als het paard na zware arbeid mag rusten en de hartslag daalt. Volgens Wijnberg heeft dit te maken met het zenuw- stelsel. Als het paard rust, heeft het deel van het zenuwstelsel dat onder andere voor de spijsvertering zorgt de overhand (het parasympatische deel). Komt het paard in actie, dan moet het lichaam overschakelen en krijgt een ander deel van het zenuwstel­ sel de overhand (het sympatische deel). In die omschakeling kan een paar minuutjes een onregelmatige hartslag te zien zijn. “Het lijkt erop dat het lichaam dan naar de juiste balans van het zenuwstelsel moet zoeken.”Dit gesputter van de motor is meestal geen probleem.

Turbulentie

Blazend, zoemend, toeterend en wervelend; behalve wat gemiste slagen, zijn bij sommige paarden bijgeluiden te horen, zeker bij goedgetrainde paarden. “De betekenis van bepaalde bijgeluiden zijn afhankelijk van het paard en de training. Hoe het geïnterpreteerd wordt, kan ook van de dierenarts af­ hangen. Zo kan een hart een wervelend ge­luid maken, wat behoorlijk ‘lawaai’ maakt en best indrukwekkend klinkt. In minder er­ varen oren klinkt dit wel ernstig, maar dat hoeft het niet te zijn. Dit kan ook het geluid zijn van het bloed dat met grote snelheid uit het hart in de slagader wordt gepompt. Het is de werveling of turbulentie van het bloed dat zo’n herrie maakt. Een lek in het hart klinkt bijvoorbeeld anders. Ook de timing van het geluid is anders.” En een lek kan afhankelijk van de grootte en de plaats waar het zit wel problemen geven.

‘De kans dat een paard te maken krijgt met ernstige hartproblemen is heel klein’

Bij elke standaard klinische keuring wordt ook naar het hart geluisterd en vaak wordt dan verder onderzoek gedaan om te zien of bepaalde ritmestoornissen en geluiden inderdaad onschuldig zijn. De dierenarts kan hiervoor een electrocardiogram maken (hart­ filmpje) of een hartecho maken. “Het hart roept emotie op en mensen willen daarom graag een garantie, maar die kan ik niet al­ tijd geven. Dat kan ik ook niet op bijvoorbeeld het beenwerk, want morgen stapt het paard misschien in een kuil en scheurt hij een pees.” Wijnberg kan veel eigenaren wel geruststellen met cijfers. De kans dat een paard te maken krijgt met ernstige hartproblemen is namelijk heel klein. De kans op beenproblemen is veel groter (zeventig pro­ cent) en op de tweede plaats staan lucht­wegproblemen (twintig procent). “Hartproblemen vallen onder de overige tien procent van oorzaken van minder presteren en daar vallen nog heel veel andere problemen onder.”

[row][two]

Garage

Het kan wel jaren duren voordat eigenaren een lekkende klep ontdekken. Vaak gebeurt dit wanneer er om de een of andere reden naar het hart wordt geluisterd, bijvoorbeeld als het paard een keer koliek heeft. Meestal zijn er dan alleen kleinere lekjes en bijgeluidjes die geen directe reden gaven om ‘naar de garage’ te gaan. Vaak is er niets aan de hand. Want bijgeluiden kunnen te maken hebben met stress of veroorzaakt worden door bloedarmoede en als het paard ouder wordt, kunnen er klepvervormingen ont­ staan waardoor het hart ook ineens een ander geluid maakt.

Wanneer moet je dan wel het hart van je paard laten nakijken? Als hij niet presteert zoals verwacht. Als hij steeds te snel ademt, hoest tijdens het werk, te lang nahijgt of te snel of te lang zweet voor de gedane arbeid en de verwachte conditie van het paard. Een paard dat last heeft van zijn hart zal ook minder voorwaarts zijn of niet goed voorwaarts blijven en eerder staken of in verzet komen. “Als het paard ineens een onregelmatig hartritme krijgt, kan hij staken of zwalken of zelfs een bloed­ neus krijgen. Op dat moment is het hart­ ritme waarschijnlijk verstoord geraakt.”

[/two][two]

[panel]

Het hart…

... staat rechtop voorin de borstkas, iets gedraaid naar links en wordt omgeven door de longen. Leg je hand achter de elleboog in de linkeroksel van het paard om de hartslag te voelen.
... weegt rond de vier kilo bij een ongetraind paard en neemt toe in massa en omvang door training. Het hart van sportpaarden kan afhankelijk van het lichaamsgewicht tussen de zes en tien kilo wegen. De wat grotere harten bij renpaarden en dravers hebben ook vaker kleine lekkages die niet van betekenis zijn. Er loopt een onderzoek bij warmbloedpaarden om te zien wat de eventuele gevolgen van diverse soorten training op het warmbloedhart is.
... ’accelereert’ binnen enkele seconden van 24 slagen in rust naar 240 slagen als het paard op de vlucht slaat.
... pompt in rust veertig liter bloed per minuut rond en 320 liter bij zware arbeid. Het energieverbruik is in dat laatste geval 30.000 kcal in twee minuten.
... kan bijgeluiden laten horen en onregelmatige slagen laten zien, maar hartproblemen zijn zelden de reden dat een paard uit de sport verdwijnt.

[/panel]

[/two][/row]

Hele sterke wervelingen van het bloed kun je voelen als je je hand in de linkeroksel van het paard steekt. Bij problemen kun je ook in de hals een gestuwd bloedvat voelen of zien en paarden met hartproblemen kunnen vocht­ ophopingen (oedemen) krijgen, bijvoorbeeld onder de buik. In al deze gevallen is het goed de dierenarts te bellen. “We kunnen bijvoorbeeld op een loopband proberen de klacht te reproduceren zodat we zien wat er gebeurt.” Medicijnen kunnen dan de elektrische activiteit van het hart verbeteren en zo voor regelmaat zorgen. Hartoperaties zijn bij paarden nog niet echt ontwikkeld, mede ook omdat dit soort ingrepen vaak te duur zijn. Daarom worden ze zelden gedaan. “Er is wel een paard dat een pacemaker heeft gekregen van een overleden persoon en dankzij het apparaatje weer een klein parcoursje kon springen.”

Kleine lekjes blijven vaak onopgemerkt en hoeven geen gevolgen te hebben. Veel goedgetrainde renpaarden hebben lekjes. Door zware training past het hart zich aan en wordt de hartomvang groter. De hart­ kleppen passen dan niet meer precies en er ontstaan kleine lekkages. Bij renpaarden lijkt dit geen nadeel te hebben. Sterker, eigenaren kopen graag een renpaard met een groot hart, omdat deze paarden vaak beter presteren.

Onderhoud

Een ‘kapotte’ motor zal uiteindelijk verslechteren waardoor de auto (en het paard) strandt. Een gezond hart is gelukkig niet zomaar kapot te krijgen. Met training kun je wat dat betreft weinig fout doen en het dieet van het paard voorkomt cholesterol­ ophopingen ofwel het dichtslippen van de vaten of ‘leidingen’. Het onderhoud van het paardenhart vraagt dus voornamelijk om een goede algemene verzorging. “En het aantal hartproblemen valt echt mee. Het hart rammelt soms een beetje, maar dat doen motoren van de beste auto’s soms ook.”