Bzzz! Daderprofiel van vliegende paardenpesters

13 februari 2015, 00:00 Nieuws
De tweevleugelige insecten, behorend tot de orde van de Diptera, doorlopen allemaal een viertal stadia tijdens hun leven. Ze beginnen als eitje, om het vervolgens als larve via pop uiteindelijk tot vlieg te schoppen. Tijdens één of enkele van die stadia veroorzaken ze niet alleen last bij het paard, maar vaak ook bij de ruiter.

Wetgeving

Vermoedelijk is het je al opgevallen dat er bij internetwinkels en in de schappen van ruitersportzaken beduidend minder insectwerende sprays verkrijgbaar zijn dan voorheen. Door veranderingen in de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden zijn veel producten die bedoeld zijn om vliegen, horzels, dazen en muggen te weren, niet meer toegestaan. Je vindt in de winkel alleen middelen die geregistreerd zijn als biocide. Ook Citronella, Tea Tree Olie en Hertshoornolie zijn als insectwerend middel verboden.

Wat nu? De huid van je paard is semidoorlatend en de middelen die je op je paard spuit komen in de bloedbaan terecht. Gebruik daarom nooit een middel dat niet voor paarden is bedoeld. Wat bijvoorbeeld door koeien goed wordt verdragen, kan voor paarden fataal zijn. Er wordt gezegd dat inwrijven met petroleum of kamferspiritus helpt tegen vliegen en muggen, maar petroleum is giftig en kamferspiritus bijt als je paard wondjes heeft. Pas ook op met huismiddeltjes. Je weet niet precies wat je zelf maakt en wat de middeltjes doen in de zon. Gaat het branden? Daarbij zijn er aanwijzingen dat middelen op basis van plantenextracten zoals lemongras, ceder, lavendel en eucalyptus opgelost in alcohol, olie of water juist muggen aantrekken. Alleen horzels en muggen gaan op de geur van paardenlijven af. Dazen, die doorgaans door ruiters als de meest irritante paardenbelagers worden beschouwd, reageren voornamelijk op koolstofdioxide (CO2). En daar is helaas nog geen oplossing voor.

Wat helpt dan wel tegen vliegen? Als het paard zweet, dan is hij erg aantrekkelijk voor vliegen. Het is dus effectief om hem met water af te sponzen, zodat hij minder sterk ruikt. Je kunt hem een nieuw, fris geurtje geven om de horzel of mug te bedotten. Net zoals sommige mensen altijd meer gebeten worden door muggen dan anderen, ruiken sommige paarden voor muggen ook een stuk lekkerder dan andere, en dat zijn de paarden waarbij anti-vliegensprays ook minder goed werken. Laat je in de winkel adviseren en kies een krachtige, fris ruikende en verkoelende vachtspray of shampoo die de natuurlijke geur van het paard langdurig neutraliseert en kijk of knoflook door het voer werkt. Houd je aan de aanbevolen dosering.

Verdediging

Als je in dit artikel goed leest hoe de zeven soorten vliegen die paarden lastigvallen te werk gaan, kun je bedenken hoe je het paard ertegen kunt beschermen. De meest effectieve verdediging is de mechanische. Houd drinken voerbakken goed schoon. Zorg dat de mesthoop niet te dicht bij de stal is en ruim de drollen in de wei op. Plaats horren in de stalramen, breng ventilatoren aan in de stal en hang een blauwe vliegenlamp op. Pak je paard op de wei en tijdens buitenritten in met een vliegendeken en vliegenkap. Zet een dazenval in de wei. Gebruik ook natuurlijke vijanden om insecten weg te jagen, maak het erf dus vogelvriendelijk. Vooral zwaluwen en mezen vangen dagelijks honderden insecten. Helaas worden stallen in de praktijk steeds meer dichtgetimmerd wegens rommel, poepoverlast en besmettingsgevaar. Los dit op met een simpel plankje onder het zwaluwnest. Haal je paard naar binnen op momenten dat vliegen op hun actiefst zijn. Daarmee kun je veel ellende en jeuk voor je paard voorkomen. En nogmaals: laat je in de winkel goed voorlichten over wat je wel of niet mag gebruiken.

[panel]

Steekvlieg

Wat: venijnige steken

Waarom: voedsel

Wanneer: late zomer en herfst

Waar: vooral rond de stal


Aangetrokken door: stro en mest vermengd met urine

Verdediging: donkere stal uit de buurt van mesthoop, zorg voor een droge omgeving met zo min mogelijk urine

De steekvlieg, ook wel stalvlieg (Stomoxis calcitrans) genoemd, is een bruine vlieg met donkere vlekken op het achterlijf. Hij heeft een steeksnuit waarmee hij niet alleen paarden, maar ook mensen te lijf gaat. Het bloed dient hem tot voedsel en hij kan zoveel bloed zuigen dat een paard erdoor verzwakt. Het paard kan zich dan niet meer goed verdedigen en wordt vervolgens nog harder aangevallen. De steekvlieg steekt paarden vooral in de onderbenen. Bij plagen gaan ze het gehele paard te lijf. De steekvlieg legt zijn eitjes in stro en mest, vermengd met urine. Volwassen steekvliegen rusten op stalmuren, waar ze bij koel weer aan de zonzijde zitten en bij warm weer aan de schaduwzijde. Ze gaan liever geen donkere stallen binnen. Omdat steekvliegen het vooral op de onderbenen gemunt hebben, vluchten paarden waar mogelijk langdurig het water in. Ze kunnen hierdoor echter gezwollen gewrichten en benen oplopen. Voorkom plagen door de mesthoop een eind van de stal vandaan te houden. Larven overleven geen hitte, zonlicht en droogte, dus sleep de mest en laat dit zo snel mogelijk in de zon drogen.

Knut

Wat: staart- en maneneczeem

Waarom: voortplanting

Wanneer: maart tot oktober, rond zonsopgang en zonsondergang

Waar: waterrijke gebieden en bos
Aangetrokken door: koolstofdioxide, geur, warmte, beweging, waterdamp

Verdediging: opstallen rond zonsopgang en zonsondergang, fijnmazige vliegendeken, anti-muggenolie

De Culicoides robertii, ook wel knut of zandvlieg genoemd, is een klein mugje dat
meer op een vlieg dan een mug lijkt. De knut is de veroorzaker van staarten maneneczeem. De vrouwtjes zijn de boosdoeners. Ze prikken met hun lange dunne snuit
naar bloed om eitjes te kunnen leggen. Het speeksel dat daarbij wordt geïnjecteerd
om te voorkomen dat het bloed stolt, veroorzaakt bij de meeste zoogdieren jeuk en
een kleine zwelling. Sommige paarden zijn allergisch voor dit speeksel en de reactie
is dan heftiger. Met het speeksel worden ook de ziekteverwekkers overgedragen. Stilstaand water trekt knutten aan; de larven ontpoppen zich in of om het water. Dit
moet het liefst niet al te schoon zijn, daarom huizen larven graag in septic tanks.
Knutten kunnen niet zo goed vliegen en hebben een hekel aan wind.

Daas

Wat: gaten in de huid

Waarom: voortplanting

Wanneer: zomermaanden bij warm, zwoel, windstil weer


Waar: waterrijke gebieden en bos, schaduw

Aangetrokken door: koolstofdioxide, warmte, donkere kleuren, beweging

Verdediging: territorium vermijden, vliegendeken

Er bestaan in Nederland zo’n 38 soorten dazen. Zij worden ook wel bremzen, paardenvliegen of blinde dazen genoemd. Dazen hebben prachtige en grote metaalkleurige facet-ogen. De meest bekende paardenpester is de regendaas (Haematopota pluvialis). Deze is minimaal zes millimeter groot en grijsbruin van kleur. Dazen worden abusievelijk ook wel voor horzels of steekvliegen uitgemaakt, maar dat zijn heel andere beesten. De snuit van een daas bevat meerdere ‘mesjes’ waarmee hij niet alleen de huid van het paard opensnijdt, hij weet zich ook een weg te werken door menselijke kledingstukken. De beet is pijnlijk en veroorzaakt mogelijk bulten. De daas kan bacteriële infecties overbrengen, die doorgaans met antibiotica wel goed te behandelen zijn. Dazen hebben geen angel en kunnen dus niet steken. Alleen de vrouwtjesdaas bijt. Ze heeft eiwitrijk bloed nodig om eitjes te laten rijpen. Dazen leggen hun eieren op planten en in de modder. Die ontwikkelen zich tot larven en poppen die ook onder ongunstige omstandigheden hardnekkig weten te overleven. Vrouwelijke dazen zoeken hun gastheer vooral aan de hand van uitgeademde koolstofdioxide en warmte. Er wordt vermoed dat dazen afgaan op beweging en donkere kleuren. Dazen zijn snel en achtervolgen hun prooi langdurig en hardnekkig. Zodra ze op het paard zitten, bijten ze onmiddellijk. Wacht je met doodslaan tot ze stilzitten, dan is het leed al geschied. Strategieën om de daas te ontlopen zijn het vermijden van zijn territorium in het dazenhoogseizoen. Een vliegendeken helpt ook goed. Het effect van een anti-vliegenspray of knoflook voeren is doorgaans gering en over het nut van een dazenval zijn de meningen verdeeld. Zijn er erg veel dazen actief, dan is er waarschijnlijk regen of onweer op komst.

Kopvlieg

Wat: oogontstekingen


Waarom: voedsel

Wanneer: hele jaar door, ‘s zomers talrijker


Waar: vooral rond de stal

Aangetrokken door: geur, traanvocht

Verdediging: omgeving schoonhouden, vieze stallen en drinkbakken vermijden, drollen verwijderen of slepen

Er bestaan ook vliegensoorten die niet steken. Zij worden kopvliegen genoemd. De huisvlieg (Musca domestica) is zwart met rode ogen en wordt regelmatig verward met de kleine kamervlieg (Fannia canicularis). Beide komen veelvuldig in en rond stallen voor. Overigens bestaat er een bijzonder mooie paardenvlieg: de Scaptia (Plinthina) beyonceae. Hij is, zoals de naam al doet vermoeden, vernoemd naar zangeres Beyoncé, vanwege zijn prachtige gouden kont. Kopvliegen zijn vooral lastig, omdat ze het op het hoofd van je paard, en dan met name de ogen, hebben voorzien. Met een slurfachtige zuigsnuit slurpt de vlieg zijn voedsel op. Is dit niet vloeibaar, dan vermengt hij het eerst met zijn eigen speeksel om het daarna alsnog op te nemen. Het vliegenspeeksel veroorzaakt ontstoken ogen, waardoor het oogvocht eiwitrijker wordt dan bij gezonde ogen. Hierdoor worden de vliegen nog harder aangetrokken en zo ontstaat een vicieuze cirkel. Deze vlieg vertoeft graag op stal. Hij woont in de buurt van viezigheid en mesthopen. Daar vindt je ook zijn eitjes, maden en larven. Kopvliegen komen het hele jaar voor, maar zijn in de zomermaanden talrijker dan in najaar en winter. Ze houden niet van wind, dus je kunt kijken of je paard zijn zomervakantie aan zee mag doorbrengen. Maak het ze verder moeilijk door paarden niet te dicht bij een vieze mesthoop te zetten en laat drollen niet in de wei liggen. Houd de omgeving schoon.

Paardenluisvlieg

Wat: bijt in de geslachtsdelen, bij overgevoeligheid allergische reactie

Waarom: voedsel

Wanneer: vooral nazomer, minder in vroege voorjaar


Waar: vooral rond weilanden en bosranden

Aangetrokken door: onbekend

Verdediging: territorium vermijden, vangen en dooddrukken

De paardenluisvlieg (Hippobosca equina) is een relatief onbekende plaaggeest. Het is een echte vlieg en geen luis. De paardenluisvlieg is slechts zeven millimeter groot, heeft een brede platte kop en een prachtig geel lijnenpatroon op een bruine ondergrond. Met scherpe haken aan zijn pootjes houdt hij zich aan je paard vast, bij voorkeur rond de anus en de geslachtsdelen. In de koker kruipt hij ook, en hij bijt. Sommige paarden worden hier niet warm of koud van, andere slaan compleet op tilt. Is je paard toevallig overgevoelig – wat maar zeer zelden voorkomt – dan treedt een allergische reactie op die levensbedreigend is. Paardenluisvliegen komen voor langs weiden en bosranden. In tegenstelling tot de meeste andere vliegen, leggen ze geen grote aantallen eieren. De larve ontwikkelt zich in het vrouwtje zelf tot het wordt geboren. De aantallen zijn daardoor klein, maar de overlevingskansen groot. De pop ontwikkelt zich buiten het vrouwtje tot vlieg, meestal in de nazomer, soms in het vroege voorjaar. Naar dit vliegje is nog maar zeer weinig onderzoek gedaan. Daarom is nog onbekend hoe het precies zijn weg naar het paard weet te vinden en hoe je van hem af kunt komen. De beste remedie is voorlopig uit zijn territorium te blijven. Mislukt dit, probeer dan de vliegen te vangen en dood te drukken. Je kunt een anti-vliegenspray proberen om te zien of een geurblokkade helpt.

Horzel

Wat: ontstekingen aan mond, tong en maag, mogelijk buikvliesontsteking, diarree, bloedarmoede, koliek

Waarom: ontwikkeling tot volwassen vlieg

Wanneer: warme seizoen, vooral augustus

Waar: op de wei


Aangetrokken door: geur, zicht

Verdediging: eitjes verwijderen met borstelblok, ontwormen

Er leven zo’n twaalf soorten horzels in Nederland en ze zijn inventief in hun voortplantingstechnieken. Sommige delegeren het zware werk en laten hun larven door muggen op de gastheer overbrengen. Andere blijven zwevend voor het hoofd van hun slachtoffer hangen en ‘niezen’ hun horzeltelgjes in de richting van de slijmvliezen. De paardenhorzel (Gasterophilus intestinalis) vindt zijn slachtoffer door geur en door zicht en legt haar eitjes, te herkennen als gele puntjes, op onderbenen, hals en manen. De horzel legt zo’n honderdzestig eitjes. Hij doet dat één voor één en komt dus telkens weer terug en drijft je paard compleet tot wanhoop. Het paard likt de eitjes op en zo komen ze in het lichaam terecht. Daar ontwikkelen ze zich tot larven die ontstekingen kunnen veroorzaken aan de slijmvliezen van mond, tong en maag. In de ingewanden hebben ze mogelijk diarree, bloedarmoede of koliek tot gevolg en als de maagwand doorbreekt, kan dit tot buikvliegontsteking leiden. In tegenstelling tot dazen kunnen horzels niet bijten of steken. Ontworm je paard om de schade van de larven te beperken. De eitjes kunnen met een speciale ruwe spons of borstelblok van het lichaam worden gekrabd, maar wees voorzichtig. Wrijf niet in je ogen en was na afloop goed je handen. Het gebeurt niet vaak, maar het komt voor dat horzellarven het menselijk oog binnendringen. Regelmatig drollen slepen of mest verwijderen, verhindert dat de pop uitgroeit tot volwassen horzel.
te zien of een geurblokkade helpt.

Steekmug

Wat: jeukende bulten, draagt gemakkelijk ziekten over

Waarom: voortplanting

Wanneer: zomermaanden, vooral ’s nachts

Waar: waterrijke gebieden en bos

Aangetrokken door: koolstofdioxide, geur, warmte, beweging, waterdamp


Verdediging: vliegendeken, anti-muggenolie

Net zoals steekvliegen hebben muggen geen angel. Ze steken met hun snuit. Er zijn ongeveer vijftig muggensoorten (Culicoides) in Nederland, waarvan sommige helemaal niet steken, andere het alleen op vogels hebben voorzien en sommige zowel vogels, vee als mensen aanvallen. Met name de laatste groep brengt snel ziekten over die gemakkelijk door trekkende vogels en reizende mensen over de wereld verspreid worden. Denk maar aan malaria en het blauwtong-virus. Van de ziekten die paarden bedreigen zijn de meeste nog niet inheems in Noord-Europa. Muggen zijn tengere beestjes met ranke pootjes. Je hoort ze duidelijk zoemen. Zelf hebben ze van dit geluid weinig last, muggen zijn namelijk doof. Muggen vinden hun slachtoffers door de koolstofdioxide die ze uitademen, de lichaamswarmte die ze afgeven en de (zweet-)lucht die ze afscheiden. Grote, warme dieren, zoals paarden, hebben dan ook een grote aantrekkingskracht op muggen. Blijf uit de buurt van waterrijke gebieden en bos. Muggen steken vooral op de rug van je paard. De paardenrug insmeren met anti-muggenolie helpt, maar vliegendekens werken beter. Die moeten wel fijnmazig zijn, anders kruipen knutten erdoorheen. Verder is opstallen rond zonsopgang en zonsondergang aan te raden, of beter nog: neem je paard mee naar open weiland of de kust.

[/panel]