De Factcheck: 15 stellingen over vaccineren

1 januari 1970, 00:00 Nieuws

1. Je kunt beter twee keer per jaar vaccineren tegen influenza

Eigenlijk wel. Recent zijn enkele ernstige influenza uitbraken geweest. Daarbij werd duidelijk dat paarden die elk half jaar waren geënt, beter beschermd waren. Veel dierenartsen en wetenschappers die echt deskundig zijn op dit gebied, pleiten daarom voor dit schema. Voor wedstrijdpaarden en bij veel pensionstallen in Nederland is jaarlijks vaccineren tegen influenza genoeg. Daarbij hoort dat ze na hun eerste prik een tweede krijgen tussen 21 en 90 dagen. Dat wordt een ‘booster’ genoemd. De internationale FEI stelt de halfjaarlijkse vaccinatie na de booster verplicht.

Als een paard net te laat is voor een vaccinatie, wordt een dierenarts soms door de eigenaar onder druk gezet om een andere datum in te vullen. Los van het feit dat dit strafbaar is, is het erg onverantwoord. Het idee wordt gewekt dat het paard is beschermd, maar dat niet zo is. Twee weken na vaccinatie is de bescherming op zijn best. Mijn advies is om paarden daarom een paar weken voor een risicovolle periode te enten. Dat is de winter en voor sportpaarden het wedstrijdseizoen.

2. Verplichte vaccinatie wordt aangestuurd door de farmaceutische industrie, die daar veel geld aan verdient

Niet waar. De verplichting om te vaccineren komt niet van de industrie, maar uit de paardenwereld zelf, opgelegd door de sportbond of een stalhouder. Tegenstanders zeggen altijd dat wetenschappelijk onderzoek hierover gekleurd is, omdat het wordt betaald door de farmaceutische industrie. Dat is soms zo, maar het wordt uitgevoerd door universiteiten, waar je integriteit van mag verwachten. En het feit dat we in Nederland zelden uitbraken hebben, bewijst dat het werkt. Ik denk dat mensen daardoor niet goed meer beseffen hoe ernstig een influenza uitbraak kan zijn. Paarden kunnen ontzettend ziek worden, soms met blijvende schade. Ze zijn lang uit de roulatie. Het is erg besmettelijk. Iedereen die geen wedstrijden start, mag besluiten om zijn paard niet te laten vaccineren. Ik sta daar niet achter, want dat is niet in het belang van het paardenwelzijn. Maar wat je goed moet beseffen is dat je daarmee andere paarden in gevaar brengt, want je geeft het virus een kans om zich te verspreiden. Overigens staat in de bijsluiters van Nederlands geregistreerde influenzavaccins dat herhaling na iedere twaalf maanden genoeg is. Het zijn de experts die zes maanden aanraden, niet de farmaceuten.

3. Een gevaccineerd paard wordt nooit ziek

Fabel. Hoe meer gevaccineerde paarden, hoe lager de virusdruk. Maar als jouw paard de enige is die is ingeënt en de rest wordt ziek, dan waart er zoveel virus rond dat ook jouw paard ziek kan worden. Alleen is dat dan meestal minder hevig, omdat zijn afweersysteem beter is voorbereid. Vooral bij herhaalde vaccinatie om de zes maanden.

Er zijn mensen die denken dat paarden een ziekte kunnen oplopen als gevolg van het vaccin. Dat kan echt niet. Er worden slechts delen van de ziekteverwekker in het vaccin verwerkt, zodat het zich niet kan vermeerderen.

4. Door de vaccinatie ondermijn je het natuurlijke afweersysteem van een paard

Dat klopt niet. Je maakt daar juist gebruik van, door het te activeren. Dat gebeurt specifiek, dus door het lichaam aan te zetten antistoffen te maken tegen een bepaalde aandoening. Maar daardoor wordt ook de algemene afweer enigszins opgebouwd. Een paard heeft dus juist na een vaccinatie een beter natuurlijk afweersysteem. Het kost wel even om dat op te bouwen, dus in de week direct na de prik zit er even een dipje in.

5. Influenzavaccinatie heeft geen zin, want er zijn toch steeds nieuwe stammen, waartegen je paard dan net niet gevaccineerd is

Er zijn onlangs in Europa uitbraken geweest van influenzastammen die in de recente vaccins waren verwerkt. Dat kwam waarschijnlijk omdat te veel paarden niet waren ingeënt en een groot deel alleen jaarlijks. Maar die bleken daarmee in de laatste zes maanden niet voldoende beschermd. Net als bij mensen zijn er bij paarden ook wel nieuwe influenzastammen. Maar de vaccinatie werkt zo dat, hoewel we vaccineren tegen een paar stammen, je óók wat bescherming krijgt tegen andere. Mits je dat dus halfjaarlijks doet.

6. Een paard moet ook jaarlijks tegen tetanus worden gevaccineerd

Nee. Er is niet precies bekend hoe lang paarden na de vaccinatie afweer houden tegen tetanus, maar we houden voor de veiligheid om het jaar aan. Dat is een ruime marge, waarschijnlijk werkt het langer. Vaker kan op zich geen kwaad, maar is niet nodig. Er zijn dan nog genoeg antilichamen. Je hoeft het geheugen van het afweersysteem om die alert te maken voor deze indringer niet opnieuw te stimuleren, als er nog voldoende antilichamen zijn. Tetanus wordt veroorzaakt door een bacterie. Het is bij een virusaandoening als influenza anders, daar is die herhaling juist wel belangrijk. Bij mensen is eens in de tien jaar vaccineren tegen tetanus genoeg. Ben je veel bij paarden in de buurt, dan is vaker raadzaam. Overleg dat even met je huisarts.

7. De vaccinatie tegen rhinopneumonie beschermt ook tegen de gevaarlijke neurologische variant

Helaas nog niet. Maar als alle paarden netjes zijn gevaccineerd tegen deze aandoening, dan is de kans dat het virus - en dus ook deze gevaarlijke variant - zich verspreidt wel kleiner. Als de virusdruk over een groter deel van de paardenpopulatie wordt verlaagd, ben ik ervan overtuigd dat jaarlijks minder stallen met de ernstige variant te maken krijgen.

8. Vaccineren tegen rhinopneunomie is aan te raden

Sterker nog, ik vind dat die eigenlijk verplicht moet worden. Net zoals in de draf- en rensport al het geval is. Op dit moment is rhinopneumonie het virus dat de meeste doden veroorzaakt binnen onze Nederlandse paardenpopulatie. Jaarlijks verliezen we vele veulens aan de abortusvariant. Als alle paarden hier worden geënt tegen rhinopneumonie, neemt het aantal verworpen veulens, verkouden paarden en hopelijk het aantal uitbraken van de verlammingsvariant van rhinopneumonie af. Wie wil dat nou niet?

9. Je hoeft je paard niet te vaccineren als je nooit met hem op pad gaat

Dat is een moeilijke. Op zich klopt dat. Maar wie heeft er in Nederland een paard in zijn tuin die nooit in contact komt met soortgenoten? Of met mensen die net bij andere paarden zijn geweest? Dat is vrijwel onmogelijk. Er is altijd wel een moment dat je ermee het erf af moet, bijvoorbeeld naar een kliniek. Bij de meeste ben je niet welkom met een ongevaccineerd paard.

Vaccineren is in Nederland niet populair. Dat het hier wel meevalt met ernstige uitbraken van paardenziekten, vind ik een slecht argument. Praat eens met mensen die een influenza-, droes- of rhinopneumonie-uitbraak op stal hebben gehad. Die slaan geen vaccinatie meer over. Het is net als met verzekeren: zolang je het niet nodig hebt, lijkt het weggegooid geld. Maar als er iets gebeurt, ben je blij als je het wel hebt gedaan.

10. Voor het Westnijlvirus hoef je niet bang te zijn

Jawel, alleen nu misschien nog niet. We gaan waarschijnlijk in de toekomst paarden verliezen aan deze aandoening. Dit is een ziekte die door de klimaatverandering uit warme landen aan het oprukken is. Het waart al rond in Zuid-Europa. Het wordt overgebracht door een bepaalde soort mug, die waarschijnlijk ook in delen van Nederland gaat opduiken. Hoe snel dat gaat en waar dat gaat gebeuren is niet te zeggen. In Amerika verspreidde het in een paar jaar door het hele land. Luister naar het advies van je dierenarts, die kan aangeven wanneer vaccinatie hiertegen nodig is.

11. Vaccineren werkt niet als een paard al ziek is

Dat klopt en dat moet je ook niet doen. Want dan is zijn lichaam al hard aan het werk om die ziekte aan te pakken en moet je het niet plagen met een vaccin, waar het iets mee moet. Zelfs als het paard iets anders mankeert, bijvoorbeeld een hoefzweer, kun je het beter uitstellen. Dat geldt eveneens als je paard om wat voor reden dan ook corticosteroïden heeft gekregen. Die onderdrukken namelijk het afweersysteem. Als één paard influenza krijgt, is het te laat om de andere nog snel te boosten met een enting. Het influenzavirus trekt als een razende door een stal heen. Het duurt tien tot veertien dagen voordat een afweersysteem is opgebouwd.

12. De draagstof kan zorgen voor bijwerkingen

Soms helaas wel ja. Dan moet je denken aan een pijnlijke plek, zwelling of abces, tot in het ernstigste - maar gelukkig uiterst zeldzame geval - een anafylactische shock. Het is raadzaam als een paard een reactie geeft, om de volgende keer een vaccin van een ander merk te proberen. Ook is bekend dat combinatievaccins van influenza en tetanus meer bijwerkingen veroorzaken dan alleen influenza. Het lastige is dat er vooral van deze combinaties veel soorten op de markt zijn en bijna geen aparte influenzavaccins verkrijgbaar zijn. Het kost ook hetzelfde, dus in veel gevallen wordt ervoor gekozen om toch die combinatie te geven. Als je weet dat een paard hevig reageert, kan je dierenarts op dezelfde dag een ontstekingsremmer geven. Dat ondermijnt de effectiviteit van het vaccin niet. Zorg ervoor dat het paard zo rustig mogelijk is als het vaccin wordt toegediend en dat dit handwarm is. En, in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is rustige beweging direct na de enting een goede manier om het door het lichaam te verspreiden. Krijg je een reactie, waarschuw altijd je dierenarts.

13. ‘Titeren’ oftewel de hoeveelheid antistoffen in het bloed meten, is ook afdoende

Bij kleinere huisdieren wordt dit wel vaak toegepast, maar bij paarden gebeurt het zelden. Dat komt omdat hiervoor bloedonderzoek in een laboratorium moet plaatsvinden. Dat is omslachtig en daardoor prijzig. Er bestaat voor paarden wel een snelle test voor tetanus, die op stal kan worden gedaan. Er is nog onvoldoende wetenschappelijke informatie over het beschermingsniveau tijdens een uitbraak bij niet-gevaccineerde, getiterde paarden. Daarnaast nemen de KNHS en FEI nog geen genoegen met een titerbepaling.

14. Oudere paarden hebben voldoende afweer opgebouwd en hoeven niet meer gevaccineerd

Door vaccinatie wordt het afweersysteem opgebouwd. En dat heeft een geheugen. Het is afhankelijk van de aandoening hoe goed de opbouw daarvan blijft, maar er is nooit onderzocht hoe dit precies zit. Als paarden hun hele leven om het jaar zijn gevaccineerd tegen tetanus, hebben ze vanaf ongeveer hun vijftiende best een aardige afweer opgebouwd. Maar die is na een paar jaar waarschijnlijk weg, dus helemaal niet meer enten lijkt mij niet verstandig. Voor influenza zal het nog sneller gaan.

15. Er bestaan alleen vaccins tegen virusziekten, niet tegen bacteriologische aandoeningen

Nee hoor, er wordt ook gevaccineerd tegen de bacteriële droes, tetanus en bijvoorbeeld een schimmelinfectie. Er gaan nog veel fabels rond in de paardenwereld. Zo wordt wel gezegd dat een paard dat ooit droes heeft gehad dat nooit meer krijgt. Dat is absoluut niet waar. Na een paar jaar is de afweer die toen is opgebouwd uitgewerkt en kan het paard gewoon weer ziek worden.

Dit artikel kwam tot stand met medewerking van paardenarts Thibault Frippiat.