Heeft mijn paard pijn?

Dierenarts Thijs van Loon legt het uit.

Thijs is net klaar met een operatie als hij ons te woord kan staan. Met een schuin oog op een monitor houdt hij het paard in de recovery-room nauwlettend in de gaten. 

“Vanuit mijn werk als anesthesist heeft onderzoek naar pijnindicatoren en pijnsignalen bij paarden door de jaren heen altijd mijn interesse gehad. We zorgen ervoor dat onze paarden onder narcose gaan als ze geopereerd moeten worden en ook voor postoperatieve pijnstilling. Juist dan is pijnherkenning heel belangrijk. Want hoe stel je objectief vast of het paard comfortabel is of dat een therapie effectief is?”

Soorten pijn

Je kan pijn onderverdelen in verschillende soorten. Thijs: “In het begin van het onderzoek focusten we vooral op acute pijn. Dat kan bijvoorbeeld acute koliek zijn, maar ook postoperatieve pijn of orthopedische pijn, zoals na een trauma of bij kreupelheid. Van deze groep patiënten weten we vaak wel wat er is gebeurd en wat voor ingreep we hebben gedaan. Dat soort patiënten kun je daarom heel goed gebruiken om informatie voor het onderzoek te vergaren. Die gegevens konden we dan weer vergelijken met die van gezonde paarden.”

Gedragsuitingen

“Inmiddels was er dus een hoop informatie verzameld. Zo hebben we al die pijnsignalen verzameld in een meetsysteem: het pijnscoresysteem. Daarin zitten vooral veel gedragsuitingen.”

“Aan gedrag kun je natuurlijk heel veel aflezen bij paarden. Aan het begin van het onderzoek hebben we vooral nagedacht over welke gedragsuitingen dan relevant zijn. Daar heeft bijvoorbeeld ook gedragsbioloog Machteld van Dierendonck aan meegewerkt.”

“Een paard dat acute koliek heeft, kan bijvoorbeeld met het voorbeen schrapen, naar de buik kijken, gaan rollen, gaan zweten, flemen, die kan in zichzelf gekeerd zijn, die kan ter aarde storten… Als je een beetje verstand hebt van paarden herken je dat soort signalen bij koliek vaak ook wel.” 

“Maar dit kan dus van heel subtiel tot heel extreem zijn. Daarom hebben we die gedragingen heel expliciet gemaakt. Alle mogelijke gedragingen die je bij een paard met koliek kunt zien, hebben we in dat meetsysteem ingebouwd en daarin hebben we weer allerlei gradaties aangebracht.”

“Het kijken naar de buik is bijvoorbeeld een vrij milde uiting. Dan kunnen we kijken hoe vaak per minuut een paard dat doet. Op die manier kun je ook getallen hangen aan een bepaald gedrag”, legt Thijs uit.

Gezichtsuitdrukkingen 

Naast de verschillende gedragsuitingen kunnen ook gezichtsuitdrukkingen bij paarden inzicht geven in pijnsignalen. Thijs: “Bijvoorbeeld bij paarden of ezels die pijnsignalen wat minder theatraal laten zien in hun grote gedragingen, zie je heel vaak dat ze dat wel laten zien in hun gezichtsuitdrukkingen. Voor het onderzoek naar gezichtsuitdrukkingen hebben we ook weer van tevoren goed nagedacht en in de literatuur gekeken naar wat voor eigenschappen belangrijk zijn.”

“Dan gaat het bijvoorbeeld om de positie van de oren, oogleden die samengeknepen zijn of juist heel erg opgetrokken zijn als een soort fronsbeweging, strakke mondhoeken, grote en open neusgaten. Daarnaast heb je nog een aantal dingen als geeuwen of tandenknarsen. Niet alle paarden die pijn hebben doen dat, maar als je alles bij elkaar gaat optellen dan zie je dat dat soort gedragingen vaker voorkomen bij paarden met pijnklachten.”

Chronische pijn

Tot nu toe lag de focus van het onderzoek veel op acute pijn bij paarden. Maar daarnaast komt chronische pijn ook vaak voor bij paarden. 

“Dat is soms wat lastiger beet te pakken, want chronische pijnklachten ontstaan vaak sluimerend. Als iets heel geleidelijk ontstaat en je zit er bovenop, dan mis je soms toch de achteruitgang. Daarom heb je objectieve indicatoren nodig. Een aantal jaar geleden hebben we dat idee van die pijnschalen en de verschillende categorieën van gedragingen en gezichtsuitdrukkingen doorvertaald naar chronische pijn.”

“Al snel ontstond de vraag: kunnen we iets bedenken waarmee we al die informatie naar de buitenwereld toe beschikbaar maken en ervoor zorgen dat paardeneigenaren er ook gebruik van kunnen maken?”

“Vormen van chronische pijn die bijvoorbeeld vaak voorkomen bij patiënten zijn artrose, (chronische) hoefbevangenheid, maar ook bij gebitsveranderingen zoals ontstekingen aan de wortels van kiezen en snijtanden. Dat zijn aandoeningen die zowel bij het paard als bij de ezel bij dieren op leeftijd in chronische vorm relatief veel voorkomen en vaak ook sluimerend ontstaan”, licht Thijs verder toe.

Equine Pijn- en WelzijnsApp 

Het onderzoek leverde veel wetenschappelijke informatie op. Thijs: “Al snel ontstond de vraag: kunnen we iets bedenken waarmee we al die informatie naar de buitenwereld toe beschikbaar maken en ervoor zorgen dat paardeneigenaren er ook gebruik van kunnen maken? Zo is het idee ontstaan om dat meetsysteem in een app op de telefoon toepasbaar te maken.” 

Door onder andere Stichting De Paardenkamp en stichting Vrienden Diergeneeskunde werd zodoende de Equine Pijn- en WelzijnsApp (EPWA) in het leven geroepen. De app is gratis beschikbaar en je kan deze als paardeneigenaar op je telefoon downloaden. 

“De app neemt je mee in die scorelijsten. Je moet wel zelf observeren, dus het is geen gedigitaliseerd systeem en je scoort zelf op je telefoon. Je klikt dan aan wat je ziet, dus wat voor gedragingen je paard of ezel laat zien. 

“Bij paarden of ezels die pijnsignalen wat minder theatraal laten zien in hun grote gedragingen zie je heel vaak dat ze die wel laten zien in hun gezichtsuitdrukkingen.”

“Er komt dan een aantal vragen waarbij je de best passende uitkomst kiest, zodat je die categorieën ook helder kunt krijgen. In de app worden die scores ook opgeslagen. Dus als je bijvoorbeeld een maand lang twee keer per week je paard scoort, dan kun je terugzien hoe die score over de maand is geweest. In de app zit ook een dagboekfunctie. Als je dan bijvoorbeeld ook kunt zien dat wanneer je een zware training hebt gehad, de pijnindicatoren de volgende dag afwijkend zijn, dan is er mogelijk een relatie tussen die twee”, legt Thijs uit.

Baseline creëren 

De app kan dus op een objectieve manier ook inzicht geven in het effect van de trainingen. Daarnaast geeft het inzicht in afwijkingen in pijnsignalen. Wanneer moet je dan als eigenaar aan de bel trekken? Thijs: “Dat hangt er een beetje vanaf. Als er scores uitkomen die veel hoger zijn dan wat je normaal gesproken bij je eigen paard ziet, dan betekent dat dat er iets aan de hand is.”

“Het werkt het beste als je niet wacht tot er iets aan de hand is, maar juist als alles goed gaat je een soort ‘baseline’ voor je dier kunt creëren. Dan zie je namelijk ook of er iets verandert. Als je dat idee hebt, is dat een duidelijk signaal om met je eigen dierenarts te overleggen om te kijken wat er dan aan de hand is. De app vertelt je namelijk niet waar je paard last van heeft.”

Invloed van omgeving

Uit het onderzoek van Thijs van Loon is gebleken dat er geen duidelijk verschil in ras, geslacht of leeftijd is bij de pijnscore op basis van gezichtsuitdrukkingen. “Wat wél een belangrijke invloed kan hebben op de gezichtsuitdrukkingen is de omgeving van het dier”, legt Thijs uit. “Wat wij altijd gedaan hebben, is dieren in rust observeren onder zo normaal mogelijke omstandigheden. Als je bijvoorbeeld op stal komt en het is net tien minuutjes voor voertijd, dan is er zoveel prikkeling van buitenaf dat dat van invloed kan zijn op de gezichtsuitdrukkingen die je kunt zien.”

“Zo kan een paard dat ergens last van heeft dat juist niet op dat moment laten zien. Daarom raden we eigenaren die gebruik van de app willen maken ook om daar zoveel mogelijk routine in te krijgen. Bijvoorbeeld dat je dat op hetzelfde moment van de dag doet en niet rondom voertijd of als er veel bezoek is op stal. Dan geeft de uitkomst ook de meest betrouwbare informatie.”

Samen onderzoek doen 

“We hopen dat de app ons ook kan helpen om samen met heel veel andere mensen, zoals paardeneigenaren en dierenartsen, verder onderzoek te gaan doen. Dat wordt de volgende stap in het proces. Maar we willen het ook gebruiken om meer bekendheid te geven aan waarop je moet letten als je denkt dat je paard pijn heeft, wat je zelf kunt doen en wanneer je aan de bel moet trekken.”

“Daarnaast zijn er nog heel veel dingen die we verder willen onderzoeken. Dat is met wetenschap altijd; je komt heel veel dingen te weten maar dat levert ook weer nieuwe onduidelijkheden en vragen op, die we verder willen onderzoeken. Gelukkig ook maar, want anders zouden we ons gaan vervelen”, besluit Thijs met een brede grijns. 

Over Thijs van Loon

Over Thijs van Loon

Thijs van Loon is paardenarts. Na een aantal jaren gewerkt te hebben op een gemengde dierenartsenpraktijk is hij sinds 2004 bij de Faculteit Diergeneeskunde in Utrecht werkzaam, waar hij zich gespecialiseerd heeft als anesthesist. 

Daar is hij ook begonnen met onderzoek naar pijntherapie en het herkennen van pijnsignalen bij paarden en ezels. Thijs is verbonden aan de Universiteit van Utrecht als universitair docent, dierenarts en onderzoeker en werkt sinds 2021 ook deels bij privékliniek SMDC in Heesch.