Aangeleerde hulpeloosheid

19 februari 2014, 00:00 Nieuws
Stel, een paard ervaart constant pijn door een slecht passend zadel, of wordt continu met te veel druk van handen en benen tegelijk gereden, zonder dat het ongemak en de pijn die daarmee gepaard gaan van tijd tot tijd verdwijnen. Hij kan geen kant op en krijgt straf als hij zich verzet. Het paard raakt de link tussen signaal en reactie kwijt. Dit kan tijdelijk zijn, maar wordt dit chronisch en gaat het paard generaliseren, dan spreken we van learned helplessness. “Je moet je voorstellen dat een paard denkt (hoewel een paard natuurlijk niet denkt zoals wij): ‘Ik hoef het niet meer te proberen. Wat ik ook doe, het maakt de situatie, pijn en ellende toch niet beter. Dus doe ik niets meer, het is verkwisting van energie”, legt de Belgische paardenetholoog Marc Pierard uit. Een behoorlijk depressief beeld. “Learned helplessness zorgt dat een dier zich bij de situatie neerlegt. Het verliest elk initiatief. Soms duurde het bij deze dieren weken voordat ze weer iets probeerden. Paarden die in een dergelijke houding zijn vervallen, hebben geleerd dat er geen link meer bestaat tussen signalen uit hun omgeving en de reactie die ze daarop geven. Ze sluiten zich af van de buitenwereld, gaan gewoon door en vertonen uiterlijk nog weinig emoties. Ze geven als het ware op. Er is zelfs aangetoond dat de hersenen pijnstillers afgeven die een kalmerend effect hebben.” Vroeger bokte een paard misschien hevig en streed hij hard tegen dingen die hij niet begreep, maar nu is hij volledig kalm, want hij heeft geleerd dat zijn gedrag geen effect heeft. Hij is letterlijk aangeleerd hulpeloos.

Buiten het psychische ongemak dat een paard met learned helplessness ondervindt, brengt de stress ook de nodige gezondheidsrisico’s mee. “Hierbij moet je denken aan koliek, maagzweren en een verminderde vruchtbaarheid en weerstand”, weet Pierard. Toch is learned helplessness herkennen nog niet zo simpel. “Paarden met learned helplessness vertonen vaak geen signalen die alleen hierbij voorkomen. Vaak zie je een verminderde responsiviteit. Het lijken luie paarden die hun aandacht er niet bij hebben. Ze switchen hun aandacht namelijk deels af. In heel erge gevallen kun je een paard met sporen of zweep tot bloedens toe bewerken, zonder dat het daarop reageert. Paarden met een zware vorm van learned helplessness worden vaak mager, omdat ze niet meer de motivatie hebben of te afgestompt zijn om te eten. Ze lijken relaxed, maar inwendig woedt ernstige of chronische stress. Je herkent de dieren ook aan een verminderde nieuwsgierigheid en lusteloosheid op stal, op het apathische af. Je moet steeds zwaardere hulpen geven en als je iets nieuws probeert aan te leren, dan voel je dat je niet doordringt.”

Learned helplessness is een omkeerbaar proces. De oplossing begint met vroege signalering. “Een hardnekkige gewoonte is moeilijk af te leren. Je focus moet liggen op het herstellen van het vertrouwen van het paard in de voorspellende waarde van signalen. Een paard heeft controle nodig en voorspelbaarheid. Hij moet weten: als ik dit doe, dan volgt dat. Wees daarom superconsequent en met kleine beetjes tevreden. Zoek een aanknopingspunt waarop je paard reageert en ga van daaruit verder. Dit kan iets nieuws zijn of juist een kleine oefening waar hij nog voor open staat. Werk veel met positieve bekrachtiging om je paard te leren dat de voorspelbaarheid er nog (of weer) is. Elke vorm van werken met hoge druk kun je achterwege laten, de gevoeligheid hiervoor is namelijk uitgeschakeld.”

Het gehele artikel stond in Bit 180, deze kun je hier nabestellen.