Tot de dood ons scheidt

17 februari 2016, 00:00 Nieuws
Wanneer is het genoeg geweest? Dat op zich is in sommige gevallen al een lastige vraag. Bij een ongeval, of als je paard zo ernstig ziek is dat er geen uitzicht meer is op herstel, of wanneer hij veel pijn lijdt, is het meestal wel duidelijk. Dan moet er niet worden gewacht om hem uit zijn lijden te verlossen. Natuurlijk is dat naar en verdrietig, maar aan de andere kant is het mooi dat je hem zoveel pijn kunt besparen. Moeilijker wordt het als er sprake is van ouderdom of een ander probleem waarbij een paard weliswaar geleidelijk achteruit gaat, maar ook nog goede dagen heeft. Wanneer hak je dan de knoop door? “Dat is ontzettend lastig”, zegt paardenarts Yteke Elte van de Universiteitskliniek voor Paarden in Utrecht. “Heel veel eigenaren worstelen hiermee. Soms zien ze zelf niet meer hoe het paard er echt aan toe is. Of het paard staat op een stal waar iedereen een mening heeft waardoor de eigenaar zich laat beïnvloeden. Als het echt niet meer kan, is het belangrijk dat de dierenarts het gesprek aangaat met de eigenaar. Het moeilijke is dat je als mens de beslissing neemt over leven en dood.” Yteke probeert eigenaren de tijd te geven om naar het moment toe te groeien. “Maar ik zeg altijd wel dat je het niet zolang moet uitstellen dat je niet meer kunt kiezen. Of je het morgen doet, over een week of over een maand, het wordt er nooit makkelijker op.” Ook naar is de situatie waarin een operatie misschien een oplossing kan bieden, maar de eigenaar niet over de financiële middelen hiervoor beschikt. Of een operatie waarvan de uitkomst zo onzeker is, dat je je moet afvragen of de kosten wel opwegen tegen het resultaat en of je je paard zoiets wilt laten doormaken als niet zeker is of hij daarna een ‘paardwaardig’ leven kan leiden. Yteke Elte: “Natuurlijk balen wij als dierenartsen er ook wel eens van als we het idee hebben dat een paard nog een kans heeft. Maar niemand wordt er blij van als een eigenaar zich in de schulden steekt of een paard heeft dat elke maand veel geld kost, maar waar hij niets mee kan. Daar moet je ook reëel in zijn. Als mensen uit de omgeving van de eigenaar daar een andere mening over hebben, vraag ik ze wel eens of zij dan iedere maand de kosten op zich willen nemen. Dan is het antwoord altijd nee. Het is onze taak om een eigenaar te steunen bij zijn beslissing en dat doen we dan ook.”

Horrorverhalen

[caption id=”attachment_56060” align=”alignright” width=”401”] Bij euthanasie heeft de eigenaar meer tijd om afscheid te nemen in een vertrouwde omgeving.[/caption]

Als je de tijd hebt om vooraf rustig na te denken over het einde van je paard, heb je de keuze om hem te laten slachten of de dierenarts te vragen hem in te laten slapen. “Ik heb op zich niets tegen een slachthuis”, zegt paardenarts Yteke. “Maar het is niet mijn keuze. Voor het paard maakt het niet veel uit, als het maar netjes gebeurt. Alleen kun je met euthanasie meer de tijd nemen om afscheid te nemen en kan dat aan huis in de vertrouwde omgeving gebeuren.” Ze kent de horrorverhalen over paarden die zich verzetten tegen de euthanasie, waardoor het een hele worsteling wordt. “Dat is in het verleden wel gebeurd, maar het is echt niet meer van deze tijd. Bij euthanasie begin ik met een zware sedatie, zodat het paard rustig wordt. Dan krijgt het paard een combinatie van een spierverslapper en een hallucinerend middel. Dat laatste is belangrijk om te zorgen dat het paard niet merkt dat hij door zijn benen zakt. Daarvan kan hij namelijk erg in paniek raken.” Deze voorbereiding is hetzelfde als voor een operatie, legt Yteke uit. “Paarden zijn daarna al zo ver weg, dat ze niets meer merken. Dit middel werkt zo’n twintig minuten, dus mensen hebben dan rustig de tijd om afscheid te nemen. Als iedereen zo ver is, spuit ik een middel in waardoor het hart stopt. Dat werkt zo snel dat het paard vaak tijdens het spuiten al doodgaat, of hooguit een minuut erna. Het hart beweegt soms nog een paar keer na en dan is het gebeurd.” Wat mensen vaak naar vinden, is dat ze later een rekening krijgen voor de euthanasie. “Tja, dat kan niet anders. Het kost rond de 200 euro, afhankelijk of de dierenarts aan huis komt of niet.” Is het mogelijk je paard beschikbaar te stellen aan de wetenschap? “Wij hebben een wachtlijst van hier tot Tokio”, zegt Yteke Elte. “Voor ons is het alleen interessant als we al een lange, gedocumenteerde voorgeschiedenis hebben, omdat een paard bijvoorbeeld hier is behandeld. Als we een paard zoeken met een speciale aandoening, doen we een oproep via dierenartsen in het land. Maar ‘zomaar’ een paard aannemen voor sectie gebeurt hier niet.”

[caption id=”attachment_56063” align=”alignleft” width=”404”] Met een schietpistool is het paard op slag dood doordat een pen met explosieve lading rechtstreeks de hersenen inschiet.[/caption]

Slachten

Paarden die worden geslacht voor het vlees, leveren de eigenaar een paar honderd euro op. Toch is deze stap voor veel paardeneigenaren een brug te ver. Vanuit emotioneel oogpunt willen ze dat liever niet. Slachten voor vlees is overigens alleen een optie als het paard geen medicatie heeft gehad en een paspoort heeft waaruit duidelijk blijkt dat het vlees geschikt is voor menselijke consumptie. Sommige oudere paspoorten bevatten geen medisch inlegvel, waarop gebruikte medicatie kan worden aangegeven. In dat geval is slachten voor het vlees niet toegestaan. Het is dan wel mogelijk om een paard bij een slachterij te laten doden, waarna het kadaver wordt afgevoerd voor verwerking, legt Lex Benden, voorlichter bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) uit. Dit valt in de regel goedkoper uit dan euthanasie. “Dat kan alleen als een paard transportwaardig is. Dat is ter beoordeling aan de eigenaar en de transporteur. Maar bij het slachthuis staat wel een NVWA-dierenarts te controleren, dus als daar een paard meer dood dan levend uit een trailer komt, riskeer je een fikse boete. Het is dus geen ‘sluiproute’ om goedkoper uit te zijn.”

Schietmasker

Slachten klinkt velen akelig in de oren. Maar is het dat ook? Aad van Heerwaarden is gepensioneerd slager. Hij legt uit hoe het doden van een paard in zijn werk gaat. “We gebruiken een apparaat waaruit een pen door een explosieve lading rechtstreeks de hersenen inschiet. Het paard merkt hier niets van en is echt op slag dood. Het wordt een schietmasker genoemd, maar er zijn ook slagers die zo’n ding in de vorm van een pistool hebben. Het komt echter op hetzelfde neer. In andere landen worden nog wel kogels gebruikt en ik weet dat mijn vader dat heel vroeger ook heeft gedaan. Als een paard dan maar iets bewoog, liep je het risico dat de kogel er aan de zijkant uitkwam en door de slagerij ketste. Je kunt je voorstellen hoe gevaarlijk dit is. En akelig, want dan is het paard dus niet direct dood.” Na het doden moet een paard leegbloeden. Daarvoor wordt zijn halsslagader

[caption id=”attachment_56064” align=”alignright” width=”401”] Een geslacht paard levert een paar honderd euro op. Toch is deze stap voor veel paardeneigenaren een brug te ver.[/caption]

doorgesneden. Van Heerwaarden vertelt hoe in het verleden overal kleine, lokale slagerijen waren. Er hoefde dus nooit ver te worden gereisd met paarden. “Je kende elkaar, er was veel contact met keurmeesters en dierenartsen. Het ging er over het algemeen netjes aan toe. Ik weet zeker dat echte slagers vakmensen zijn en daarnaast echte dierenliefhebbers. Die willen niet dat paarden lijden. Het doden gebeurde zorgvuldig en met aandacht. Zulke kleine slachterijen zijn er niet meer. Het zijn centrale slachthuizen geworden, massawerk, waardoor het er niet altijd even zachtzinnig aan toegaat. Dat is een wereld waar mensen niets van willen weten. Het doden gaat nog steeds snel, maar de onrust daarvoor is wel toegenomen. Eerlijk gezegd zou ik er nu voor kiezen om mijn paarden een prikje te laten geven door de dierenarts als hun tijd is gekomen.” In het verleden werden er noodslachters opgeroepen als er iets ernstigs met een paard was gebeurd. Ook Van Heerwaarden voerde die taak regelmatig uit. Dat dat hevige emoties kan oproepen, weet hij als geen ander. Sommige zaken hebben hem best aangegrepen, bekent hij. “Ik werd ooit gebeld dat er een losgebroken pony was aangereden. Die had een voorbeen gebroken, maar was er in paniek vandoor gegaan, met dat been achter zich aan slepend. Een gruwelijk gezicht. Tot overmaat van ramp vluchtte hij een weiland in bij een camping. Tegen de tijd dat ik erbij kwam, stonden er misschien wel honderd mensen te kijken. We hebben hem met een paar man gevangen en ik heb hem ter plekke uit zijn lijden verlost. Moest ik met mijn schietmasker tussen een haag van mensen terug naar mijn auto, werd ik uitgemaakt voor moordenaar.”

Verzekering bellen

Is je paard verzekerd, dan is het zaak dat je overlegt met de maatschappij. In noodgevallen kun je dat achteraf doen, maar doe het, als het maar enigszins kan, voordat het paard wordt gedood. In sommige gevallen is de manier waarop het paard wordt ingeslapen namelijk van invloed op de uitbetaling.
Henry Vorster van Equine Risk vertelt dat hij regelmatig mensen aan de telefoon krijgt die voor een moeilijke beslissing staan. “Wij bieden een luisterend oor, maar proberen daarbij wel nuchter te blijven. We zijn zelf ook paardenmensen dus we weten hoe aangrijpend het is. We helpen door aan te geven welke keuzes iemand heeft. Sommige mensen vinden het moeilijk om afscheid te nemen. Ze overwegen om het paard toch nog een zomer te houden of er een veulen bij te fokken als het een merrie is. Als een paard echt pijn heeft, proberen we de eigenaar aan het denken te zetten, want het belang van het dier staat voorop. Er zijn gevallen waarin een paard weliswaar niet meer bruikbaar is, maar nog wel pijnvrij kan leven. In dat geval is het mogelijk om het paard terug te kopen van de verzekering, mits de eigenaar een verklaring ondertekent dat het paard nooit meer in de sport wordt uitgebracht en niet wordt verhandeld. Dat soort gegevens gaan in een database, om te voorkomen dat er fraude mee wordt gepleegd.” Er zijn verzekeringen die afgekeurde paarden zelf ophalen. Iedereen kent de verhalen van paarden die vervolgens later ineens weer ergens anders worden aangetroffen. Vorster: “Er zijn onderlinge fondsen waarbij dat inderdaad gebeurt. Daar komen ze ook voor uit, zo’n paard gaat naar de hoogste bieder. Dat staat in hun statuten. Wij werken niet op zo’n manier. Als een bij ons verzekerd paard wordt afgekeurd en wordt overgenomen, verloopt dat via een vast traject en gaat hij op een fatsoenlijke manier naar een slachthuis. Iedereen mag elk onderdeeltje daarvan controleren, ik steek daar mijn hand voor in het vuur. Daarnaast heb je altijd de mogelijkheid om met ons te overleggen over een alternatief als je dat niet wilt.” Als je niet wilt dat je afgekeurde paard in de handel komt of pas na een lange akelige reis aan zijn eind komt, moet je dus goed de voorwaarden van je verzekering doorlezen. Volgens Vorster worden de meeste gebruikspaarden tegenwoordig echter gedood door de dierenarts. Dat komt naar zijn idee doordat een paard een andere, meer emotionele plaats inneemt dan vroeger.

[caption id=”attachment_56059” align=”alignleft” width=”407”] Het is soms mogelijk om een paard bij het crematorium in een speciale stal te laten inslapen.[/caption]

Crematie

Als een paard eenmaal dood is en het vlees is niet geschikt voor consumptie, of je hebt aangegeven dat je dat niet wilt, moet je wederom keuzes maken. Het is in Nederland verboden om een paard of pony te begraven. Deze regel is ingesteld met het oog op de volksgezondheid, in de tijd dat ziekten als mond-en-klauwzeer nog een groot probleem vormden. Sommige ziektekiemen kunnen namelijk in de bodem lange tijd overleven en dan ineens de kop opsteken. Het is wel mogelijk om een dood paard te laten cremeren. Er zijn diverse crematoria in Nederland waar dit kan. Bijna allemaal hebben ze een ophaalservice en het is soms ook mogelijk om een paard bij het crematorium in een speciale stal te laten inslapen. Rob van Eerden van crematorium Westerhout bij Beverwijk vertelt dat respect en waardigheid hierbij voorop staan. “Wij hebben een oven waar ieder paard in past. Dat gebeurt op een baar, zodat er geen geduw of getrek nodig is. We doen ons uiterste best om alle wensen in te vullen. Er is steeds meer animo voor.” Hij legt uit dat ze ook regelmatig paarden uit het buitenland cremeren. “In Duitsland mag het bijvoorbeeld niet en mag men ook niet over de as beschikken. En er zijn landen waar het wel gebeurt, maar niet zo zorgvuldig en waardig als hier.” Een paard levert tussen de 18 en 25 kilo as op. Eigenaren kunnen ervoor kiezen om dat op een strooiveld te laten verspreiden bij het crematorium of over zee te laten uitstrooien. “Maar het wordt ook vaak opgehaald of nagestuurd. Dat gebeurt in een grote plastic bak. Sommige mensen laten een deel van de as in een kunstwerk of in een sieraad verwerken. Maar we hebben ook al eens iemand gehad die ons vroeg as apart te houden voor een tatoeage.” Het laten cremeren van een paard is niet goedkoop. Het gaat meestal per gewicht en je moet toch rekenen op een paar honderd euro voor een pony tot over de 1.000 euro voor een paard. Als je het goed vindt dat jouw paard tegelijk met andere paarden wordt gecremeerd, zijn de kosten aanzienlijk lager. Het is mogelijk om een crematieverzekering af te sluiten, maar dat is relatief prijzig.

Biobrandstof

Een alternatief voor slager of crematie is dat het lichaam naar Rendac gaat. Dit bedrijf haalt in heel Nederland kadavers van dieren op. Niet alleen van paarden en vee, maar ook van overleden huisdieren bij dierenartsen. De dierlijke resten worden verwerkt tot biobrandstoffen. Misschien klinkt dat wat luguber, maar eigenlijk is het ook wel weer mooi dat er iets milieuvriendelijks en nuttigs mee wordt gedaan. Op werkdagen haalt een vrachtwagen met een grote grijpkraan kadavers op. Daarvoor is het wel nodig dat het lichaam op een plaats ligt waar de wagen bij kan. Hoewel de chauffeurs er meestal begrip voor hebben dat het ophalen van een dood paard voor de eigenaar een emotionele gebeurtenis is, blijft het in de wagen takelen hoe dan ook een akelig gezicht waar je beter niet naar kunt kijken.
Om dit te vermijden, is het tegenwoordig ook mogelijk om te kiezen voor een individuele ophaalservice van Rendac. Dit kost bijna 500 euro, maar daarvoor komt men het lichaam ophalen met een speciale trailer. Dit gebeurt op een afgesproken tijdstip, zodat een eigenaar op een gepaste manier afscheid kan nemen. Het laden en vervoeren gebeurt met veel respect. Deze ophaalservice is zeven dagen per week 24 uur per dag beschikbaar. Als je overleden paard moet worden opgehaald door Rendac kun je dit rechtstreeks zelf regelen, maar het kan ook via de dierenarts.

Paspoort

[caption id=”attachment_56062” align=”alignright” width=”401”] Het paardenpaspoort moet bij overlijden worden teruggestuurd naar het stamboek of de KNHS.[/caption]

Er is nog een praktische zaak waar je aan moet denken: het paspoort van je paard. Dat moet teruggestuurd worden naar de instantie die het heeft uitgegeven. Dat is in veel gevallen de KNHS, maar het kan ook het stamboek zijn. Stuur het op met een begeleidend schrijven, waarin staat waaraan je paard is overleden. Wil je als herinnering het paspoort terug, dan kun je dat aangeven. Het wordt dan ongeldig gemaakt en teruggestuurd. Als je paard naar een slachthuis wordt vervoerd, moet het paspoort bij hem blijven. Het zal daar worden ingenomen en via de overheid naar de uitgevende instantie worden gestuurd. Is dat niet het stamboek waar je paard bij was aangesloten, dan kan je daar apart een melding doen dat je paard niet meer leeft. Verplicht is dat niet, maar het is wel zo prettig als zij daarmee hun systeem up-to-date kunnen houden. Het geldt overigens niet automatisch als afmelding voor het lidmaatschap. Mocht een paard onverwacht overlijden tijdens een wedstrijd, dan moet er verplicht sectie worden verricht door de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) in Deventer. Dat moet bijvoorbeeld ook als een paard op een evenement een been breekt en ter plekke wordt afgemaakt. Of als het na een ongeluk naar een kliniek wordt gebracht en daar alsnog overlijdt. De GD heeft hiervoor een speciaal telefoonnummer en komt meteen in actie na een melding. Transport wordt door hen geregeld en de sectie wordt betaald door de KNHS.