foto spread linksboven hoek
foto spread linksboven hoek

Geheugentraining voor paarden

Nieuws

Het kortetermijngeheugen van paarden is niet zo best. Ze onthouden iets drie tot tien seconden en dan is het weg. Daar wordt in de training veel te weinig rekening mee gehouden. Hoe train je het geheugen van je paard? Gedragsdeskundige Janina van der Drift legt het uit.


Als je het geheugen van een paard vergelijkt met dat van een mens, zijn er grote verschillen. Dat heeft met de evolutie te maken. Een paard hoeft niet te jagen om aan zijn eten te komen. Maar om te overleven is het voor hem wel belangrijk om verschillen in de dagelijkse leefomgeving meteen op te merken. Gedragsdeskundige Janina van der Drift: “Het langetermijngeheugen van paarden is juist zeer sterk ontwikkeld. Zet maar eens ergens in de omgeving van het paard ineens iets neer dat er nooit heeft gestaan. Of stel dat er een boom is omgevallen langs de route in het bos waar je vaak rijdt. Gegarandeerd dat je paard het opmerkt en er waarschijnlijk niet langs wil. Dat moet ook wel, want in het wild kan verandering gevaar betekenen. Misschien ligt er een roofdier op de loer.” Ze legt uit dat het langetermijngeheugen van paarden bijna als een fotografisch geheugen werkt. “Hij onthoudt precies hoe het eruit zag.”

Corrupt geheugen


Het langetermijngeheugen van de mens is veel minder goed. Wij zijn wel in staat om herinneringen bewust terug te halen. “We kunnen bijvoorbeeld terugdenken aan een situatie of een evenement. Om het opnieuw op te slaan in ons geheugen, maken we de herinnering net iets anders. Mensen hebben een corrupt geheugen. Daarom zijn we ook zulke slechte getuigen in de rechtbank, want onze herinneringen zijn gekleurd. Een paard kan geen herinneringen bewust terughalen. Hij staat niet op stal terug te denken aan een gebeurtenis. Een herinnering is voor hem gekoppeld aan zijn omgeving. Iets uit zijn omgeving kan een herinnering triggeren. En hij maakt er niet elke keer een ander verhaal van. Op zich is zijn herinnering zuiverder dan die van ons.” Het goede langetermijngeheugen van paarden heeft grote voordelen voor ons ruiters. Als een paard eenmaal iets heeft aangeleerd, vergeet hij dat niet meer. Een paard dat door een blessure een jaar op rust moet, zal daarna zijn oefeningen doen alsof hij er nooit uit is geweest. Janina: “Ik heb één van mijn paarden aangeleerd te reageren op zijn naam. Als ik hem roep, krijgt hij wat lekkers. Niet dat hij besef heeft van zijn naam, maar dat er na dat geluid een appel volgt, weet hij heel goed. Dat paard is inmiddels met pensioen en staat hier verderop in een kudde. Ik zie hem niet zo heel vaak, maar als ik na een paar maanden langs ga en hem roep, komt hij onmiddellijk uit die kudde naar me toe. Dus die appel heeft hij goed onthouden. Het geluid levert hem iets positiefs op, dat is de stimulans.”
‘Het langetermijngeheugen van
paarden is zeer sterk ontwikkeld’

Experiment


Het kortetermijngeheugen van paarden daarentegen is veel slechter dan dat van ons. Wij weten nog wel waar we een paar uur geleden onze fi ets hebben neergezet of de auto geparkeerd. Janina haalt een experiment aan van gedragswetenschapper Andrew McLean. Hij liet een paard in de rijbaan vasthouden bij de C. In beide hoeken aan de overzijde stond iemand met een voerbak. Terwijl het paard toekeek, werd in één van beide bakken voer gedaan. Werd het paard meteen losgelaten, dan liep hij naar de bak met voer. Maar werd het paard pas na tien seconden losgelaten, dan wist hij niet meer in welke bak het voer zat. “Op zich is het logisch. Hij hoeft niet te onthouden in welk holletje zijn prooi is gevlucht, al grazende staat hij op zijn eten. Het langetermijngeheugen is nodig om water of grazige weiden te kunnen vinden.” Experimenten zoals die met de bak voer hebben uitgewezen dat een paard iets drie tot tien seconden onthoudt. “Het is dus zaak om een paard binnen die termijn te belonen of te straffen. Als je dat al zou willen, want met straffen leer je een paard niets aan. Maar wacht je te lang, dan weet hij echt niet waarover het gaat, hij legt de link niet meer.” Een bekend voorbeeld is het paard dat langs een hindernis rent, er na een lange omweg weer voor wordt gezet en dan alsnog een paar klappen krijgt. “Daar raakt hij compleet van in verwarring. Hij weet niet meer dat die klap voor dat erlangs hollen was. Hij weet alleen dat jij hem zelf voor die sprong hebt gezet en dat hij dan straf krijgt. Dus wat wil je nou van hem?”

Herhaling


Janina legt uit dat ruiters elke training bezig zijn met reacties, dus eigenlijk met geheugentraining. “Je doet iets en je wilt dat een paard op een bepaalde manier reageert. Als je wilt dat een paard iets uit zijn kortetermijngeheugen overbrengt naar het langetermijngeheugen, dan moet je het herhalen. Als je daarmee wacht tot na die drie tot tien seconden, dan moet je eigenlijk iedere keer opnieuw beginnen.” Ze geeft wijken als voorbeeld. Veel ruiters wenden af op de AClijn, wijken naar de hoefslag en volgen dan de hele hoefslag om het opnieuw te doen. “Tegen de tijd dat je weer bij de AClijn bent, is je paard die eerste keer alweer vergeten… Wat wil je hem leren? Dat hij opzij gaat voor je been. Dan is het veel slimmer om opzij te gaan, stukje rechtuit, opnieuw opzij enzovoorts, zodat je de hulp herhaalt en het in zijn langetermijngeheugen nestelt.” Als je iets een keer of drie hebt herhaald binnen die korte tijdspanne, begint zich bij het paard een gewoonte te vormen. Maar pas op: dat geldt zowel positief als negatief!

Moe of stress


Het overbrengen van herinneringen van het kortetermijngeheugen naar het langetemijngeheugen gaat niet of nauwelijks als het paard erg moe is of veel stress ervaart. “Neem jezelf maar, als je bang bent op een paard. Dan krijg je ook de helft niet mee van wat je instructeur allemaal zegt.” Geestelijke vermoeidheid zorgt er ook voor dat niets wordt opgenomen. “Als je naar een lange presentatie zit te kijken, voel je jezelf na verloop van tijd wegzakken. Dat kan een paard eveneens hebben. Daarom is het belangrijk om pauzes in te lassen.” Stress kan veel verpesten. Het kan er zelfs voor zorgen dat een reactie die goed in het geheugen zat, wordt veranderd in onwenselijk gedrag. Er is herhaling nodig voordat een paard iets goed in zijn geheugen opneemt. Janina: “Heeft hij drie keer iets goed gedaan, dan stop ik daarmee en geef ik hem even een lange teugel. Als je hem dan weer oppakt, je het nog een keer vraagt en er is minder herhaling nodig om hetzelfde niveau te bereiken, dan weet je dat je goed bezig bent.”
‘Als je wilt dat een paard iets uit zijn kortetermijngeheugen overbrengt naar het langetermijngeheugen, dan moet je het herhalen’

Extreem plezier


Janina vindt dat iedere training geheugentraining moet zijn. Ze hanteert een aantal stelregels. “Introduceer per training nooit meer dan één nieuw onderwerp. Je kunt een paard iedere training wel iets leren, maar houd het dan bij één ding. Herhaal dat in sets met pauzes ertussen en doe tussendoor iets anders bijvoorbeeld wat gymnastiek in de vorm van voltes, tempowisselingen. Tenminste, als het paard die beheerst. Rafel een oefening uit elkaar, zodat je stukje voor stukje positief kunt bekrachtigen.” Stress, pijn of extreem plezier onthoudt een paard meteen. Janina geeft het voorbeeld van een paard dat bij het uit de wei halen per ongeluk de schrikdraad raakte. “Het beste is om de rust te herstellen en het paard meteen nog een aantal keren in en uit de wei te halen, in de hoop dat hij de goede keren onthoudt. Maar je zult merken dat hij altijd een kijkje op die ingang houdt. Je kunt oefenen wat je wilt, de paniekreactie kan zomaar ineens weer getriggerd worden. Er zijn wel meer voorbeelden. Stel dat een ruiter een paard vreselijk in de houdgreep houdt en onvriendelijk rijdt. Als hij kans ziet die ruiter eraf te bokken, is hij ineens verlost van dat akelige gevoel. Dat is een extreme vorm van beloning, dat onthoudt hij dus. Of neem paarden die hardhandig de trailer in zijn gewerkt. Zie die er nog maar eens in te krijgen, na al die pijn en stress.”

Beloon initiatief


Er zit verschil in het geheugen van paarden, weet de gedragsdeskundige. “Een gevoelig paard dat snel leert, kan ook snel de verkeerde dingen oppakken. Het experiment bij McLean toonde ook aan dat het ene paard nieuwsgieriger was en beide voerbakken afging, terwijl het andere het snel opgaf.” Het stimuleren van de nieuwsgierigheid is belangrijk voor ruiters. “Als je altijd beloont als een paard nieuw gedrag uitprobeert als reactie op je vraag, stimuleer je initiatief. Straf je daarentegen alles af wat niet meteen helemaal goed is, dan durft een paard op gegeven moment niks meer te proberen en leert hij dus ook niets meer. Het werkt learned helplessness in de hand. Een staat waarin het paard eigenlijk nergens meer op reageert en zowel lichamelijk als geestelijk aftakelt tot een soort depressieve toestand. Iets wat je helaas vaak bij manegepaarden ziet. Je moet een paard de gelegenheid geven om fouten te maken. Negeer wat je niet wenselijk vindt en beloon als hij doet wat je wilt. Je hoeft hem niet iedere keer om zijn nek te vallen, het wegnemen van druk is ook een beloning. Als een paard in zijn geheugen heeft opgeslagen dat jij niet meteen uit je plaat gaat als hij je probeert te begrijpen, dan zal hij veel blijer en vrolijker zijn in het werk.”
openingsbeeld onderin aflopend
foto spread rechtsonder hoek