110917681_ABFa4
110917681_ABFa4

Veerkrachtige vallers

Nieuws

Het gebeurt in een oogwenk. Het ene moment rijd je heerlijk, het volgende moment ligt je paard op de grond. Weet jij wat je moet doen als je paard valt? Paardenarts Franklin Lashley van Paardenkliniek de Raaphorst vertelt over vallende paarden, de gevolgen en de juiste aanpak.


Na de meest zorgwekkende vallen springt menig paard in één beweging op, schudt het stof van zich af en loopt verder. “Paarden zijn inderdaad vrij veerkrachtig”, meent Franklin Lashley van Paardenkliniek de Raaphorst in Wassenaar. “Ze zijn anders gebouwd dan mensen. Ze hebben bijvoorbeeld geen sleutelbeen en hun voorbenen zijn alleen door middel van spieren aan de romp vastgemaakt, zonder inmenging van een botgewricht. Spieren zijn bijzonder goede schokdempers en kunnen een groot deel van de klap opvangen.” Een andere goede schokabsorberend lichaamsdeel is de oppervlakkige buigpees in het onderbeen. Bovendien zijn paarden erg gevoelig voor adrenaline. Paarden zijn vluchtdieren en willen daarom na een val niets liever dan zo snel mogelijk opstaan en wegrennen. Tijdens een val giert de adrenaline door het paardenlijf. “Adrenaline maskeert pijn”, vertelt Franklin. “Vaak wordt een paar uur na een val pas duidelijk waar het paard pijn heeft.”

Risicogroepen


De impact van een val wordt, naast de manier waarop een paard valt, beïnvloed door het gewicht en de hoogte van het paard en door de ondergrond. Hoe zwaarder het paard, des te harder de klap. Datzelfde geldt voor de hoogte. Ook de veerkracht van de ondergrond waarop een paard landt is bepalend. “Van alle disciplines in de Nederlandse paardensport telt eventing verreweg de meeste vallen”, aldus Franklin. “Het in Engeland nog populaire steeplechase, kennen we in Nederland gelukkig niet meer. Paarden die daar vallen slaan vaak over de kop, met akelige wervel- en rugbeschadigingen tot gevolg. Eventers vallen soms met een been onder het lijf, wat een beschadiging van de peesaanhechting kan opleveren.”

Zadelmak maken gaat vaak gepaard met veel ongecontroleerde bewegingen bij een paard waarbij de natuurlijke balans verstoord wordt. Het valrisico is daar sterk aanwezig. Sommige paarden tonen zoveel verzet dat ze zich achterover laten vallen. Maar er kan ook een lichamelijke oorzaak aan een val ten grondslag liggen. Atactische paarden vormen een risicogroep. “ Ook een kreupel paard valt sneller”, vertelt Franklin. “Een beiderzijdse kreupelheid kan onopgemerkt blijven door de eigenaar, maar het paard struikelt wel sneller. Daarnaast heb je nog enkele zeldzame oorzaken, zoals hartproblemen, of neurologische problemen als epilepsie of zelfs narcolepsie. Valt je paard zonder aanwijsbare reden, zie dat dan als reden om de oorzaak te achterhalen.” Dat jonge paarden vergeleken bij oude paarden wat vallen betreft beter af zijn is niet helemaal waar. “Sterker nog, jonge paarden lopen meer kans om te vallen doordat ze minder balans hebben”, legt Franklin uit. “Hun rugspieren zijn minder ontwikkeld waardoor ze minder goed beseffen waar ze hun been neerzetten. Ze vallen dus wat sneller. Veulens zijn wel flexibeler, want hun botten bevatten meer kraakbeen dan oude paarden. Maar hebben we het over volwassen paarden onder het zadel, dan is er wat dit betreft geen noemenswaardig verschil tussen een vierjarig en een tienjarig dier.” Wel zijn oudere paarden vaak minder bespierd. De huid ligt dichter op het bot en er zit minder spier om klappen op te vangen.

Kwetsbaar


Het paard heeft een aantal kwetsbare lichaamsdelen, die vaak de pineut zijn bij een flinke val. Uitstekende botdelen, zoals schoft, achterhoofd en de heupknobbels worden bij een val vaak geraakt. “We zien de meeste beschadigingen op de huid vlak boven het bot, aan het hoofd en aan de onderbenen. De huid wordt daar immers direct tegen het bot gedrukt en gaat daardoor snel kapot”, verklaart Franklin. “Aanhechtingen van pezen en spieren zijn vaak de klos bij plotselinge overrekking. Pees- of spierscheuringen zijn dan het gevolg. Ook blessures aan de broekspieren komen veel voor.” Wat voor consequenties een val heeft, is afhankelijk van de manier waarop een paard valt. Een val op het hoofd kan ernstige gevolgen hebben, zoals bloedingen en zwellingen in en om de hersenen, die veel druk in het hoofd veroorzaken. Bij de benige delen komen botscheurtjes of breuken voor. En vooral het bekken of de griffelbeentjes breken bij paarden snel. Slaat een paard recht achterover, dan kunnen de schoftwervels afbreken of breuken ontstaan in hals en achterhoofd. “Een val op een bespierd deel veroorzaakt vaak beurse plekken of onderhuidse bloedingen. Deze hoeven geen ernstige gevolgen te hebben”, weet Franklin. “Door de vacht zie je uiteraard geen blauwe plek. Wel is vaak een zwelling voelbaar, een zak vocht die harder wordt en gaat zakken. Dit zijn bloeduitstortingen, waarvan het bloed naar het laagste punt zakt. Bloeduitstortingen kunnen enorm zijn. Er kan zomaar een voetbal aan vocht aan het lijf hangen. En voordat een fors hematoom is weggetrokken ben je snel een week of twee verder.”

Eerste hulp


Je paard valt, wat doe je zelf? “Stel je paard allereerst gerust”, adviseert Franklin. “Heeft hij duidelijk moeite met bewegen, beweegt hij afwijkend, neemt hij een vreemde houding aan of kan hij niet steunen op een been, bel dan je dierenarts voordat je je paard verplaatst. Is dit niet aan de orde, zoek dan een rustige omgeving met je paard op en controleer hem op pijnlijkheden, wondjes en zwellingen. Vergeet niet dit enkele uren later te herhalen, want adrenaline kan kort na een val veel pijn verbloemen. Bovendien openbaart zwelling zich pas enige tijd later.” Vervolgens zijn temperatuur, eetlust, ontlasting en urine belangrijke graadmeters van hoe het met je paard gaat. “Een verhoogde temperatuur kan wijzen op koorts door een ontsteking of verhoging door pijn”, legt Franklin uit. “Een verminderde eetlust is ook vaak een teken van pijn of ongemak. Urine controleer je bijvoorbeeld op de aanwezigheid van bloed. Neem bij twijfel altijd contact op met je dierenarts.” Deze zal eventuele wondjes spoelen en hechten en medicatie geven tegen zwelling en ontsteking. Ook kan hij met middelen als echoscopie en röntgen een beeld vormen van mogelijke onderhuidse problemen. Doe na een val wel even rustig aan. “Ook zonder verschijnselen kun je de dag na de val beter alleen een paar keer aan de hand stappen. Blijkt je paard een dag later toch pijnlijke of stijve plekken te hebben, laat hem dan alsnog even onderzoeken”, adviseert Franklin Lashley. Houd je paard ook de dagen erna goed in de gaten. Een klein wondje veroorzaakt bij een paard snel een dik, geïnfecteerd been.

Liggen


En wat als je paard blijft liggen na een val? “Het ligt er natuurlijk aan waar je paard ligt. Blokkeert hij een drukke weg, dan is het niet veilig om je paard daar te laten liggen. Je kunt de politie vragen de weg af te zetten”, tipt Franklin. “Is je paard gevallen op een veilige plek en kan hij niet overeind komen, kalmeer hem dan zo veel mogelijk en laat zo spoedig mogelijk een dierenarts komen. Probeer hem niet in paniek op te laten staan als er mensen bij komen staan. De dierenarts zal proberen een diagnose te stellen terwijl het paard ligt, een oordeel vellen over zijn vervoerbaarheid en hem vervolgens behandelen.”

Veelvoorkomende vallen



  • Val van de laadklep van de trailer


“Een paard stapt naast de laadklep en loopt een schaaf- of snijwond op. Erg vervelend, want op het onderbeen bevinden zich veel kwetsbare structuren zoals pezen en gewrichten. Een val achterover van de laadklep komt ook voor. De schoft en de hals zijn dan de lichaamsdelen die het gemakkelijkst beschadigd raken. Valt je paard op de zijkant, dan ontstaan de meeste problemen bij de heupknobbel.”

  • Gladheid


“Op een gladde ondergrond kan een paard in een spagaat schieten. Of een van zijn benen schuift onderuit. Vaak levert dit spierscheuringen op, doordat de spieren die de achterbenen bij elkaar houden te ver uitgerekt worden.”

  • Weiland


“Een val in het weiland gaat vaak gepaard met verdraaiingen, omdat de bodem ongelijk is. Hierdoor kan het been niet meedraaien met de rest van het lijf. Problemen met de pezen of peesaanhechtingen zijn het resultaat.”

  • In de trailer


“Een paard dat valt in de trailer kan onder de balk terechtkomen en hierdoor niet direct opstaan. Dit geeft paniek bij het paard die daarbij zichzelf en de trailer beschadigd. In deze situaties is het belangrijk het paard snel te sederen, de blokkades te verwijderen en dan het paard te helpen op een veilige manier overeind te komen.”

  • Springen


“Bij het landen na een sprong wordt de klap opgevangen door de voorbenen en de spieren die het voorbeen met de romp verbinden. Valt een paard tijdens de landing, dan kunnen de voorbenen verkeerd belast worden, waarbij draaikrachten ernstige schade kunnen veroorzaken aan pezen en botten. Soms zie je ook dat het paard over het hoofd wegrolt. Dit heeft een enorme impact op de halswervels en de aanhechtingen op het achterhoofd.”