Aandachtstrekker op stal

13 februari 2015, 00:00 Nieuws
Volgens gedragsdeskundige Machteld van Dierendonck zijn er maar twee redenen waarom een paard herhaaldelijk tegen de box slaat. “In vrijwel alle gevallen gaat het om aandacht trekken. Of voer willen krijgen, maar dat ligt een beetje in elkaars verlengde. Een kwestie van aangeleerd gedrag, want lawaai maken levert iets op. Heel soms heeft het te maken met pijn. Maar dat is echt een uitzondering, en dan stopt het zodra de pijn weg is.”

Van Dierendonck legt uit dat heel veel paarden een chronisch gebrek aan aandacht hebben. “In de natuur leeft een paard in een kudde en is dus voortdurend omringd door soortgenoten. Paarden hebben veel behoefte aan sociaal contact. Bij gebrek aan andere paarden, zoeken ze het contact met mensen. Zelfs in stallen waarvan de bovenkant open is of alleen is voorzien van tralies, kan het mis gaan. Paarden zijn namelijk gewend om een groot deel van de tijd met hun hoofd aan de grond te staan. Dan zien ze dus niemand in een stal die aan de onderkant dicht is.”

Negatieve aandacht

Paarden leren snel. Als het maken van een geluid ervoor zorgt dat iemand naar ze kijkt, iets tegen ze zegt of – nog fijner – voer geeft, dan is dat een beloning voor dat gedrag. Het paard zal zijn gedrag dus herhalen. “Kabaal maken is populair bij paarden. Als een paard in de box geluid maakt, dan is er altijd wel iemand die kijkt. Negatieve aan­ dacht is óók aandacht. Dus zelfs als je boos wordt, een emmer naar zijn hoofd gooit of een mep geeft, heeft hij zijn doel bereikt. Je hebt aandacht aan het paard besteed. Hij houdt er even mee op, dus dan denk je mis­ schien dat jouw actie effect had. Maar na korte tijd begint het paard weer, met grote kans dat jij weer reageert... Oftewel, het paard heeft jou heel goed afgericht, want je geeft hem toch weer aandacht.”

‘Als paarden hun buren niet kunnen zien, ervaren ze geluid vaak als waarschuwing. Het maakt ze eerder meer alert’

Als een paard in een dichte stal staat of met zijn hoofd naar beneden in een box die aan de onderkant dicht is, dan hebben geluiden van andere paarden in de buurt niet de geruststellende functie die je misschien zou verwachten. “Als paarden hun buren niet kunnen zien, ervaren ze geluid vaak als waarschuwing. Het maakt ze eerder meer alert.”

Voorspelbaar

Ongemerkt werken mensen het onrustige gedrag van het paard in de hand door hun voorspelbaarheid. Van Dierendonck: “In de natuur worden paarden niet op een vaste tijd gevoerd. Maar in de meeste stallen heerst een bepaalde routine, een volgorde waarin de dagelijkse zaken worden gedaan. Als de paarden altijd om zeven uur ’s ochtends voer krijgen, dan wennen ze aan de geluiden die daaraan vooraf gaan. De auto waarmee de stalhulp komt aanrijden, de kerkklok die luidt, de buurvrouw die elke dag even daarvoor haar hond uitlaat, noem het maar op. Ze weten na enige tijd dat bepaalde geluiden vooraf gaan aan het voeren. Niet ieder paard gaat tegen de muur bonken, maar doen ze dat wel, dan is de kans groot dat ze het steeds eerder doen.”

De gedragsdeskundige legt uit dat vrijwel alle paarden op een bepaalde manier reageren als het voertijd is. Als dat gedrag zich al­ leen voordoet op het moment dat wordt gevoerd en daarbuiten niet, dan is er niets aan de hand. Dan heet het anticipatie. “Bij een aantal diersoorten is aangetoond dat de heftigheid van gedrag tijdens anticipatie, dus na een voorspelbare aankondiging, iets zegt over hoe een dier zijn huisvesting of het management ervaart. Al vind je dat je het nog zo goed doet, het paard kan daar anders over denken. Hoe slechter de situatie in zijn ogen is, hoe gevoeliger hij is voor het ont­ wikkelen van zulk gedrag. En het kan zelfs na verloop van tijd uitmonden in stereotiep gedrag. Steeds herhalen van een bepaalde beweging zorgt dat er endorfine wordt aangemaakt in de hersenen, een stof die een prettige sensatie geeft en dus verslavend werkt.”

Negeren

Sommige mensen denken dat het getrap te maken heeft met agressie of het verdedigen van een territorium. Van Dierendonck is het daar niet mee eens. “Een paard heeft geen territorium, dat kent hij helemaal niet. Het kan zijn dat boos kijken of ander defensief gedrag hem iets oplevert. Bijvoorbeeld dat hij iets niet hoeft te doen dat hij minder prettig vindt. En dan gaat hij er dus mee door.”
Het afleren van zulk lawaai maken is niet zo eenvoudig. Hoe groter de pensionstal of manege, hoe lastiger het wordt. “Er is altijd wel iemand die kijkt. En dan heeft zo’n paard zijn beloning alweer gehad”, legt Van Dierendonck uit. Daar komt nog bij dat negeren aanvankelijk tot gevolg heeft dat het paard het gedrag nog heftiger vertoont. “Het is voor mensen erg moeilijk om dan niet alsnog te reageren. Probeer om het paard juist aandacht te geven als hij niet schopt, dus door gewenst gedrag te belonen. Iets minder voorspelbaar zijn kan ook geen kwaad. Verander je routine, varieer de voertijd. Ga je eenmaal voeren, zorg dan dat de tijd tussen het pakken van het voer en het geven zo kort mogelijk is.”

Symptoombestrijding

Aanpakken, een paard als ‘straf’ niet of als laatste voeren of ten einde raad toch maar hooi geven? Allemaal zaken die het gedrag verergeren, waarschuwt Van Dierendonck, die geen goed woord over heeft voor brute maatregelen als stroom op de wand zetten of kluisteren. “Dat is alleen symptoombe­ strijding, het lost het probleem niet op. Ei­ genlijk probeert het paard je iets te vertel­ len.” Een rubber mat tegen de zijkanten hangen is wel een goed idee. Het dempt het geluid, waardoor mensen minder geneigd zijn om te reageren en het voorkomt dat het paard zichzelf verwondt. Het verandert ech­ ter niets aan de situatie. Als die niet veran­ dert, is de kans groot dat het paard zich op een andere ongewenste manier gaat uiten. Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat een paard voldoende ruwvoer heeft en vooral er voldoende lang over kan doen om het op te eten. Als afleiding, maar ook omdat een paard niet de hele nacht slaapt zoals een mens. Als hij niet voldoende hooi of kuil krijgt, is de kans groot dat het voer in de loop van de avond op is en hij tegen de ochtend gewoon honger heeft. “Dan werk je dus zelf dat gebonk in de hand. Laat op de avond voldoende ruwvoer voeren is een deel van de oplossing.”

‘Hoe beter je de natuurlijke situatie benadert, hoe min­der problemen je hebt’

De allermooiste oplossing is een paard dag en nacht in de wei zetten met vriendjes. Maar dat is niet overal mogelijk. “Hoe beter je de natuurlijke situatie benadert, hoe min­der problemen je hebt. Met symptoombe­ strijding kom je er niet. Dat lost het pro­bleem voor het paard niet op.”